Depresja reaktywna – przyczyny, objawy, terapia

Dla Narodowego Funduszu Zdrowia współtworzyłam e-book: Depresja – kompendium wiedzy dla pacjenta. Materiał ma formę poradnika i jest przeznaczony dla osób, które potrzebują pomocy w leczeniu depresji.

Smutek jest emocją mającą na celu zmotywowanie do radzenia sobie z trudnymi sytuacjami stresowymi, do unikania ich w przyszłości, ale także powstającą w konsekwencji konfrontowania się z tym co niekontrolowalne. W kontekście tego procesu, smutek jest naturalnym przeżyciem i nie stanowi jeszcze objawu zaburzeń psychiatrycznych. Jednak, gdy stres utrzymuje się przez dłuższy czas, smutek może być poprzedzony innymi objawami depresyjnymi, co sugeruje trudności w radzeniu sobie ze stresem i zakłócenie funkcjonowania. Taka sytuacja może prowadzić do wystąpienia zaburzeń nastroju.

Więcej o emocjach.

Przyczyny 

Wystąpienie depresji reaktywnej jest powiązane z obecnością stresu, którym może być trudna sytuacja w zewnętrznym otoczeniu pacjenta, czy też stresem somatycznym związanym na przykład z przewlekłą chorobą powodującą dolegliwości bólowe. Gdy ten stres utrzymuje się przez dłuższy czas, prowadzi do wyczerpania zdolności adaptacyjnych. Możemy wtedy mówić o osłabieniu naszej odporności psychicznej. To zjawisko występuje często, dotykając około 30% populacji ogólnej. 

Więcej o przyczynach depresji.

depresja reaktywna

Objawy depresji reaktywnej 

Mogą obejmować pełne spektrum objawów charakterystycznych dla depresji, jednak ich obraz różni się nieco od epizodu depresji endogennej, tj. takiej, która pojawia się spontanicznie. Poza uczuciem smutku i przygnębienia, drażliwość – czyli skłonność do reagowania zirytowaniem i frustracją – jest często obecna w depresji reaktywnej, podobnie jak lęk. Objawy te wyraźnie zależą od okoliczności, które je wywołują, w przeciwieństwie do depresji endogennej.

Objawy depresji reaktywnej mają czasowe powiązanie z wystąpieniem stresu. W pierwszej kolejności występuje stres, a kolejno, zwykle w ciągu jednego miesiąca, pojawiają się objawy depresyjne. Okres depresji reaktywnej często opisywany jest jako kryzys psychiczny, załamanie nerwowe. Jednak, gdy wystapi radzenie sobie z trudną sytuacją lub przeciwnościami losu (tym co niekontrolowalne), objawy depresji reaktywnej mogą ustąpić.

O depresji maskowanej.

Czas trwania

Objawy, jeśli ustępują w ciągu miesiąca, określane są jako krótka reakcja depresyjna. Jednakże, czasami objawy nie ustępują w ciągu tego okresu i trwają dłużej (zwykle około 6 miesięcy). W sytuacji, gdy objawy utrzymują się przez okres do dwóch lat, mówimy o przedłużonej reakcji depresyjnej. Takie przedłużone epizody mogą występować na przykład u osób doświadczających utraty bliskiej osoby i niezdolnych do zakończenia procesu żałoby. Jeśli reakcja depresyjna trwa dłużej niż dwa lata, diagnozujemy ją jako dystymię. Dystymia charakteryzuje się przewlekłym smutkiem, który staje się integralną częścią życia jednostki.

Więcej o problemach psychologicznych.

Leczenie depresji reaktywnej

W leczeniu depresji reaktywnej stosuje się farmakoterapię, w szczególności z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny. Niemniej jednak, psychoterapia odgrywa kluczową rolę. Nauczanie technik relaksacyjnych, praca nad pojawiającymi się myślami, rozwijanie umiejętności tolerowania sytuacji lękowych, zmiana sposobów reagowania i strategii radzenia sobie z trudnościami (zwłaszcza tymi których nie możemy kontrolować) przyczyniają się do zmniejszenia nasilenia objawów oraz rozwijania nowych umiejętności, które mogą być pomocne w przyszłych trudnych sytuacjach. Dlatego też to właśnie psychoterapia odgrywa istotną rolę w zapobieganiu nawrotom depresji reaktywnej.

Dla kogo leki, dla kogo psychoterapia, a dla kogo jedno i drugie w depresji reaktywnej?

W przypadku depresji reaktywnej, podejście terapeutyczne może różnić się w zależności od indywidualnych potrzeb, preferencji oraz stopnia nasilenia objawów. Oto ogólne wytyczne dotyczące stosowania leków i psychoterapii w tej sytuacji:

Leki

Leki przeciwdepresyjne, szczególnie z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) lub inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI), mogą być stosowane w przypadku umiarkowanej do ciężkiej depresji reaktywnej, zwłaszcza gdy objawy utrzymują się pomimo zmiany stylu życia i innych terapii.

leczenie depresji reaktywnej

Psychoterapia

Pomaga identyfikować negatywne wzorce myślenia i zachowań oraz rozwijać zdrowsze strategie radzenia sobie. Skupia się także na poprawie relacji interpersonalnych i rozwiązywaniu problemów, co może być szczególnie korzystne dla osób doświadczających trudności w relacjach z innymi w kontekście depresji reaktywnej. Niezależnie od nasilenia objawów depresji – powinna być włączona do schematów leczenia (może być zalecana równoczasowo z farmakoterapią).

Kombinacja leków i psychoterapii

W niektórych sytuacjach, zwłaszcza gdy objawy depresji są nasilone lub nie ustępują podczas stosowania samej psychoterapii lub leków, zaleca się kombinację obu form terapii. Takie podejście może być skuteczne w łagodzeniu objawów i przyspieszaniu powrotu do zdrowia.

Ostateczna decyzja dotycząca stosowania leków, psychoterapii lub ich kombinacji powinna być podejmowana indywidualnie przez lekarza i pacjenta, biorąc pod uwagę charakter objawów, preferencje pacjenta, ewentualne przeciwwskazania do stosowania leków oraz inne czynniki indywidualne.

Więcej o depresji.

Co to jest terapia psychodynamiczna?

Opiera się na założeniu, że wiele problemów emocjonalnych wynika z nieświadomych procesów psychicznych i nieprzetworzonych konfliktów emocjonalnych z przeszłości. W kontekście leczenia depresji reaktywnej terapia psychodynamiczna może być użyteczna w pomaganiu pacjentowi zrozumieć głębsze przyczyny swoich objawów oraz identyfikować wzorce myślenia i zachowania, które mogą przyczyniać się do utrzymywania depresji.

W terapii psychodynamicznej terapeuta wspiera pacjenta w eksplorowaniu jego myśli, uczuć, fantazji, marzeń, a także relacji interpersonalnych. Pacjent jest zachęcany do uświadamiania sobie swoich emocji i przeżyć związanych z trudnymi sytuacjami życiowymi oraz do identyfikacji nieświadomych mechanizmów obronnych, które mogą być stosowane w kontekście depresji reaktywnej.

Podczas terapii można odkryć, jakie doświadczenia z przeszłości mogą wpływać na obecne objawy depresyjne. Terapeuta może pomóc pacjentowi zidentyfikować i zrozumieć trudności w relacjach interpersonalnych, konflikty wewnętrzne oraz negatywne wzorce myślenia i zachowania, które przyczyniają się do utrzymywania depresji.

Terapia psychodynamiczna może również pomóc pacjentowi w uleastycznieniu mechanizmów obronnych, rozwijaniu zdolności do radzenia sobie z trudnościami i poprawie relacji. Poprzez eksplorowanie głębszych warstw swojej psychiki, pacjent może osiągnąć większe rozumienie siebie oraz uzyskać narzędzia potrzebne do przekształcenia negatywnych wzorców myślenia i zachowania.

W związku z tym terapia psychodynamiczna może być skutecznym uzupełnieniem innych form terapii, zwłaszcza jeśli pacjent ma trudności w identyfikacji i rozumieniu swoich stanów wewnętrznych oraz ich związku z depresją reaktywną. Ostatecznie, wybór odpowiedniej formy terapii powinien być dokonany indywidualnie przez pacjenta i jego terapeutę, biorąc pod uwagę specyficzne potrzeby i preferencje terapeutyczne.

Więcej o nurtach w psychoterapii.

Jak radzić sobie z nasileniem objawów depresji reaktywnej?

Radzenie sobie z nasileniem objawów depresji reaktywnej może wymagać wieloaspektowego podejścia. Oto kilka strategii, które mogą być pomocne:

  1. Znajdź wsparcie: Nie izoluj się. Szukaj wsparcia u bliskich, przyjaciół, terapeutów czy grup wsparcia. Dzielenie się swoimi uczuciami z innymi może pomóc w łagodzeniu ciężaru depresji.
  2. Zadbaj o siebie fizycznie: Regularna aktywność fizyczna, zdrowe odżywianie i odpowiedni sen mogą poprawić samopoczucie i zmniejszyć nasilenie objawów depresji.
  3. Praktykuj techniki relaksacyjne: Ćwiczenia oddechowe, medytacja, joga lub proste techniki relaksacyjne mogą pomóc w redukcji stresu i poprawie nastroju.
  4. Zwróć uwagę na myśli i emocje: Uważne śledzenie swoich myśli i uczuć może pomóc zidentyfikować negatywne wzorce myślowe i pracować nad ich zmianą za pomocą psychoterapii.
  5. Znajdź zajęcia lub hobby: Zajęcia, które sprawiają Ci przyjemność i dają poczucie spełnienia, mogą pomóc w oderwaniu się od negatywnych myśli i skupieniu się na przyjemnych i przynoszących obniżenie napięcia aspektach życia.
  6. Jeżeli jesteś w trakcie farmakoterapii: Przyjmuj leki zgodnie z zaleceniami lekarza: Jeśli Twój lekarz zalecił leczenie farmakologiczne, ważne jest, aby przyjmować leki regularnie i zgodnie z zaleceniami, nawet jeśli objawy depresji wydają się ustępować.
  7. Unikaj używek: Unikaj alkoholu, narkotyków i innych używek, które mogą pogorszyć objawy depresji.
  8. Utrzymuj kontakt z terapeutą: Regularne sesje terapeutyczne mogą być niezwykle pomocne w radzeniu sobie z objawami depresji reaktywnej i wypracowaniu skutecznych strategii zaradczych.
  9. Utrzymuj regularny rytm dnia: Staraj się zachować regularność w codziennych czynnościach, takich jak jedzenie, sen i aktywność fizyczna. Rutyna może pomóc w utrzymaniu dobrego samopoczucia psychicznego.
  10. Przede wszystkim: Bądź cierpliwy i wyrozumiały dla siebie: Proces radzenia sobie z depresją może być trudny i wymaga czasu. Bądź cierpliwy i nie krytykuj się za to, co czujesz. Daj sobie czas i przestrzeń na powrót do zdrowia.

Więcej o radzeniu sobie z trudnymi emocjami.

osoba z depresją reaktywną

Jak radzić sobie z depresją reaktywną u bliskich?

Radzenie sobie z depresją reaktywną u bliskich może być trudnym i delikatnym procesem, ale istnieją sposoby, które mogą być pomocne w udzieleniu im wsparcia. Oto kilka wskazówek:

  1. Bądź obecny i empatyczny: Poświęć czas na wysłuchiwanie bliskiego i okazanie empatii wobec uczuć i doświadczeń. Pokaż, że jesteś gotowy słuchać i pomagać.
  2. Zachęcaj do poszukiwania pomocy: Zachęć bliską osobę do skonsultowania się z lekarzem lub terapeutą. Pomóż znaleźć profesjonalne wsparcie, jeśli tego potrzebuje.
  3. Bądź cierpliwy: Leczenie depresji może być długotrwałym procesem. Bądź cierpliwy i wspieraj swojego bliskiego w trudnych chwilach.
  4. Wspieraj zdrowe nawyki: Pomagaj w utrzymaniu zdrowego stylu życia, zachęcając do regularnej aktywności fizycznej, zdrowego odżywiania i odpowiedniego snu.
  5. Pomagaj w codziennych czynnościach: Wspieraj bliską osobę w codziennych obowiązkach i czynnościach, które mogą być trudne podczas depresji. To może obejmować gotowanie, sprzątanie lub opiekę nad dziećmi.
  6. Zachęcaj do aktywności społecznych: Pomóż bliskiej osobie w podtrzymywaniu kontaktów społecznych i uczestniczeniu w aktywnościach, które mogą przynieść jej przyjemność i odwrócić uwagę od objawów depresji.
  7. Zapewnij bezpieczne środowisko: Stwórz bezpieczne i wspierające środowisko dla swojego bliskiego, w którym może czuć się akceptowany i doceniony.
  8. Samoopieka: Dbaj o siebie, gdy wspierasz osobę z depresją reaktywną. Pamiętaj o własnych potrzebach i znajdź wsparcie dla siebie, jeśli tego potrzebujesz.
  9. Edukacja: Pogłębiaj swoje rozumienie depresji i sposobów leczenia. Wiedza może pomóc w zapewnieniu skutecznego wsparcia dla bliskiej osoby, ale i samego siebie.
  10. Zachęcaj do wyrażania emocji: Wspieraj bliską osobę w wyrażaniu swoich emocji i przeżyć. Pomóż jej zrozumieć, że ważne jest, aby być otwartym wobec swoich uczuć i szukać pomocy, gdy to konieczne.

Pamiętaj, że każda osoba i sytuacja są inne, więc ważne jest dostosowanie swojego podejścia do indywidualnych potrzeb i preferencji bliskiej osoby.

Więcej o wsparciu dla bliskich.

Na czym polega samoopieka opiekuna w relacji z bliskim w kryzysie psychicznym?

To niezwykle ważny obszar. W niektórych sytuacjach łatwo o zaburzenie balansu między zapewnianiem wsparcia i pomocy bliskiej osobie przy jednoczesnym dbaniu o swoje własne zdrowie psychiczne i fizyczne. 

Oto kilka kluczowych aspektów samoopieki dla opiekunów w takich sytuacjach:

  1. Uzyskaj wsparcie od innych: Nie bój się prosić o pomoc i wsparcie od innych członków rodziny, przyjaciół lub grup wsparcia dla opiekunów. Może to pomóc w łagodzeniu obciążenia i zapewnieniu emocjonalnego wsparcia.
  2. Pozwól sobie na przerwy: Dbaj o siebie, nie zapominając o odpoczynku i relaksie. Znajdź czas na aktywności, które sprawiają Ci przyjemność i pomagają w obniżaniu wewnętrznego napięcia.
  3. Znajdź czas dla siebie: Znajdź chwilę dla siebie każdego dnia, aby zregenerować swoje siły i zająć się swoimi potrzebami emocjonalnymi i fizycznymi.
  4. Utrzymuj zdrowy styl życia: Pamiętaj o regularnym spożywaniu zdrowych posiłków, aktywności fizycznej i odpowiednim odpoczynku. Dbaj o swoje zdrowie fizyczne, ponieważ ma to również wpływ na twoje zdrowie psychiczne.
  5. Znajdź wsparcie u profesjonalistach: Skorzystaj z pomocy specjalistów, takich jak psychoterapeuci, którzy mogą pomóc Ci w radzeniu sobie z trudnościami i stresem związanym z opieką nad bliskim w kryzysie psychicznym.
  6. Poznaj swoje granice: Bądź świadomy swoich ograniczeń i nie krzywdź się, próbując za wszelką cenę pomóc swojemu bliskiemu. Pracuj nad akceptacją, że nie możesz wszystkiego kontrolować i zadbaj o siebie.
  7. Bądź świadomy swoich uczuć: Pozwól sobie na doświadczanie swoich emocji i znajdź bezpieczne sposoby na ich wyrażanie, np. rozmawiając z przyjacielem lub zapisując swoje myśli i uczucia w dzienniku.
  8. Praktykuj samoświadomość: Bądź świadomy swoich myśli, uczuć i reakcji na sytuacje, które mogą prowadzić do stresu i wyczerpania. Staraj się rozpoznawać i reagować na sygnały alarmowe swojego ciała i umysłu.
  9. Bądź obecny w teraźniejszości: Skup się na teraźniejszości i drobnych przyjemnościach życia, unikając zbytniego skupiania się na przeszłości lub martwieniu się o przyszłość.
  10. Nie zapominaj o sobie: Pamiętaj, że Twoje zdrowie i dobrostan są równie ważne jak opieka nad bliskim. Dbanie o siebie pozwoli Ci lepiej sprostać wymaganiom opieki nad innymi.

Więcej o samoopiece.

Na zakończenie…

W zakończeniu chciałabym przekazać słowa wsparcia dla wszystkich osób dotkniętych depresją reaktywną, jak również dla ich opiekunów. Depresja reaktywna może być trudnym i wyczerpującym doświadczeniem, ale ważne jest, abyście pamiętali, że nie jesteście sami. Istnieje wiele źródeł wsparcia i pomocy dostępnych dla Was zarówno wśród profesjonalistów zdrowia psychicznego, jak i wśród bliskich oraz otaczającej Was społeczności.

Dla tych zmagających się z depresją reaktywną, nie wahajcie się szukać pomocy i otwarcie rozmawiać o swoich uczuciach i potrzebach. Pamiętajcie, że istnieją różne formy terapii i leczenia, które mogą pomóc w radzeniu sobie z depresją i odzyskaniu zdrowia psychicznego.

Dla opiekunów i bliskich osób z depresją reaktywną, doceniamy Waszą obecność i wsparcie. Pamiętajcie jednak, że dbanie o swoje własne zdrowie psychiczne i fizyczne jest równie ważne. Nie zapominajcie o samoopiece i korzystajcie z dostępnych źródeł wsparcia, abyście mogli lepiej wspierać swojego bliskiego.

Wszystkim życzę siły, wytrwałości i nadziei w radzeniu sobie z depresją i budowaniu zdrowia psychicznego każdego dnia.

Psychoterapeuta Wrocław
Prof. dr hab. n. med.
Donata Kurpas

Gabinet psychoterapii we Wrocławiu
Stefana Jaracza 69/1
50-305 Wrocław

Psychoterapeuta Donata Kurpas

Szkolenie w zakresie psychoterapii
2006 – ukończone studia podyplomowe Podstawy Psychoterapii – pierwsza część 4-letniego kształcenia; Uniwersytet Jagielloński, Medyczne Centrum Kształcenia Podyplomowego Uniwersytetu Jagiellońskiego
od 2007 – członek Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Sekcji Psychoterapii
2008 – ukończone studia podyplomowe Szczegółowe Problemy Psychoterapii – druga część 4- letniego kształcenia; Uniwersytet Jagielloński, Medyczne Centrum Kształcenia Podyplomowego Uniwersytetu Jagiellońskiego

Doświadczenie kliniczne
2005-2008 – psychoterapia treningowa w ramach grupy self (125 godzin) – Ewa Niezgoda, Kraków
od 2007 – gabinet psychoterapii indywidualnej i grupowej: pacjenci z zaburzeniami lękowymi i/lub depresyjnymi, z zaburzeniami odżywiania, terapia par.
2008 – zgrupowanie treningowe (60 godzin) – w ramach szkolenia z zakresu psychoterapii
2008 – trening interpersonalny (40 godzin) – Halina Nałęcz-Nieniewska, Warszawa
2008-2010 – psychoterapia treningowa indywidualna (98 sesji) – Katarzyna Ćwirko-Kusztan, Wrocław
2016 – staż na Oddziale Dziennym Leczenia Nerwic Kliniki Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu (240 godzin)
2018 – staż na Oddziale Dziennym Psychiatrycznym (Feniks – Sosnowiec) – psychoterapia grupowa zaburzeń psychotycznych i afektywnych (120 godzin)

Depresja maskowana | Czym jest? | Objawy | Przyczyny | Leczenie

Depresja jest jedną z najczęściej występujących chorób na świecie. Wystąpienie zaburzeń depresyjnych kojarzone jest zwykle ze spadkiem nastroju, brakiem motywacji i ciągłym zmęczeniem czyli zaburzeniem codziennego funkcjonowania. Jednak w depresji maskowanej w miejsce powyższych objawów występują maski depresji, które przypominają objawy somatyczne (ciała). Może im towarzyszyć obniżony nastrój, ale w rzeczywistości rzadko współwystępuje. W miejsca typowych objawów depresji zgłaszane są np. przewlekłe bóle, mrowienia różnych części ciała, biegunki lub zaparcia, wymioty, zawroty głowy.

Jak częsta jest depresja maskowana?

Uważa się, że depresja maskowana może występować trzy razy częściej w populacji niż depresja z klasycznymi objawami. Najczęściej rozpoznaje się ją u kobiet między 20 i 30 rokiem życia. U osób w późniejszym wieku zwykle obserwuje się objawy depresji klasycznej z epizodami depresji maskowanej.

Depresja maskowana coraz częściej rozpoznawana jest także u mężczyzn, którzy nie znajdując ulgi w konsekwencji leczenia objawów somatycznych – za namową lekarzy rozpoczynają poszukiwanie przyczyn w obszarze psychicznym.

Jakie mogą być objawy depresji maskowanej?

Wyróżnia się najczęściej poniższe maski depresji:

Maski bólowe: w obrębie głowy, brzucha, klatki piersiowej, pleców, kończyn, narządów płciowych oraz bóle nerwów obwodowych (neuralgie): nerwu trójdzielnego (napadowe jednostronne bóle twarzy), kulszowego (rwa kulszowa) czy międzyżebrowych (ból w klatce piersiowej symulujący zawał serca);

Maski psychosomatyczne i wegetatywne: mrowienie ciała, świąd skóry, dreszcze, zaburzenia funkcjo seksualnych, zmiany cyklu miesiączkowego, nudności, zaparcia, biegunki, kolki, zespół niespokojnych nóg, zawroty głowy, trudności z koncentracją i zapamiętywaniem, zaburzenia widzenia, wzrosty ciśnienia tętniczego krwi (zwłaszcza nagłe), jadłowstręt, utrata masy ciała;

Maski psychopatologiczne: przypominające zaburzenia lękowe (m.in. nerwicę, fobie, natręctwa, lęk paniczy, lęk uogólniony);

Maski behawioralne (zachowania): działania kompulsywne (np. objadanie się), nieracjonalne, ryzykowne i zastępcze np.: skłonność do hazardu, zakupoholizm, nadużywanie alkoholu, papierosów i narkotyków;

Zaburzenia rytmu okołodobowego: trudności z zasypianiem (zbyt wczesne/zbyt późne zasypianie), płytki sen, zmiany dotychczasowego rytmu dnia, koszmary senne, senność w ciągu dnia.

Co jest przyczyną depresji maskowanej?

Trudności w sferze emocjonalnej. Objaw somatyczny jest łatwiejszym do przyjęcia niż wewnętrzne przeżycia, stąd są one organizowane w formie objawu ciała. Nie bez znaczenia są wahania w zakresie wydzielania zarówno hormonów jak i neuroprzekaźników (serotoniny, dopaminy i noradrenaliny), które potencjalnie współwystępują ze stresorami psychospołecznymi (traumatyczne przeżycia, przewlekła ekspozycja na stres, w tym utrzymywanie trudnych relacji, współwystępujące zaburzenia lękowe). Niejasne jest jednak, czy zmiany hormonalne i w zakresie neuroprzekaźników wyprzedzają, czy raczej są konsekwencją depresji maskowanej.

Osoby chorujące na depresję maskowaną zwykle wykazują dążenie do perfekcji oraz nieuznawanie słabości u siebie i innych. To życie w ciągłej presji, aby uzyskać najlepszą pracę, być perfekcyjnym rodzicem i partnerem w relacji. Gdy świat okazuje się realny (czyli wypełniony niedoskonałościami) – najsilniej krytykują siebie. Ten „wewnętrzny krytyk” stale ocenia, oczekuje, zawstydza, wskazuje nowe cele (najczęściej nierealne). Sukcesy są źródłem własnej wartości, a aktywność w świecie zewnętrznym pełni funkcję odwracania uwagi od lęków, niepewności, bezsilności. Działanie i skuteczność są jedynym źródłem szacunku do samego siebie. Dołącza się do tego nadodpowiedzialność za współpracowników, osoby bliskie, wszystkich z którymi pozostają w relacjach. Przy braku powodzenia w działaniach – obwiniają siebie. Brak tu miejsca na słabość, niedoskonałość, wrażliwość i cierpienie, czyli realność. To równocześnie brak przestrzeni na trudne emocje, uzyskiwanie wsparcia czy troski od najbliższych oraz skonfrontowanie się z wewnętrzną pustką i samotnością. Te z pozoru odnoszące sukcesy, opiekuńcze, pogodne i zaradne osoby podejmują jednak najskuteczniejsze próby samobójcze. Otoczenie zwykle bagatelizuje ich myśli samobójcze nie dopuszczając, że tak sprawna i szczęśliwa (z pozoru) osoba mogłaby zakończyć swoje życia.

Więcej o ryzyku samobójstwa.

czym jest depresja maskowana

Dlaczego boli mnie ciało jeżeli mam trudności psychologiczne?

U osób z depresją maskowaną dominuje analizowanie i intelektualizowanie, brak natomiast akceptowania i wyrażania trudnych emocji. Kontrolowanie rzeczywistości i nadopiekuńczość utrudniają budowanie intymnych, bliskich relacji zarówno wewnętrznej jak i zewnętrznych. W takiej relacji wewnętrznej nie ma przyzwolenia na narzekanie, a jedynie na działanie. Dochodzi do dewaluacji traum i konfliktów oraz utrzymywania, że właściwie wszystko jest w porządku. Pod pogodnym wyrazem twarzy chowany jest lęk i bezsilność. Relacje z innymi opierają się zwykle dla takich osób na robieniu czegoś dla partnera w miejsce bycia z kim dla jej/jego jakości.

Cały ten konstrukt jest trudny do skonfrontowania się, a w miejsce przepracowania emocji pojawiają się objawy ciała. Ból psychiczny znajduje swoją wentylację w formie bólu ciała.

Przy czym odczuwane dolegliwości w ciele są równie dokuczliwe jak symptomy wynikające z chorób somatycznych, czasami nawet dynamiczniej przeżywane. To utrudnia przyjęcie, że tak nasilone dolegliwości ciała mogą mieć swoją przyczynę w psychice. Na poziomie odczuwania nie ma jednak znaczenia, czy przyczyna dolegliwości leży w uszkodzeniu ciała czy zaburzonej psychice.

Jak sprawdzić czy występuje u mnie depresja maskowana?

Depresja maskowana (atypowa, utajona, wegetatywna) jest rozpoznawana w procesie wykluczenia innych przyczyn zgłaszanych dolegliwości. Dotyczą one zwykle (choć nie tylko) dolegliwości w zakresie jamy brzusznej, klatki piersiowej, głowy czy kończyn. Ponieważ objawy depresji maskowanej są niespecyficzne często wstępnie rozpoznawane są inne zaburzenia: nerwica lękowa, zespół jelita nadwrażliwego, stan zapalny żołądka, migrena czy choroba wieńcowa. Zdarza się, że te objawy ciała (somatyczne) stanowią wstęp dla objawów typowych dla depresji.

Więcej o objawach depresji.

Cechą charakterystyczną depresji maskowanej jest okresowość pojawiania się objawów (w tym okresy bez objawów) oraz brak reakcji na leczenie objawów somatycznych.

Nie opracowano testu na depresję maskowaną. Można próbować wypełnienia testu Becka, ale ze względu na brak objawów klasycznej depresji – może nie być on pomocny. Diagnostyka depresji maskowanej obejmuje wykluczenie przyczyn somatycznych oraz kolejno poszukiwanie trudności w funkcjonowaniu psychicznym. Dopiero po wykluczeniu przyczyn somatycznych warto skontaktować się z psychoterapeutą w celu dokończenia diagnostyki.

Więcej o pierwszych objawach depresji.

Czy depresję maskowaną można wyleczyć tylko przy pomocy leków?

Leki zmniejszą nasilenie objawów, ale nie wprowadzą trwałych zmian w radzeniu sobie z trudnymi emocjami i w strukturach osobowości, a to daje szansę na trwałość poprawy samopoczucia i funkcjonowania. Jednak gdy dolegliwości są znacznie nasilone – warto rozważyć rozpoczęcie farmakoterapii i dopiero kolejno – psychoterapii.

Psychoterapia wspiera proces modelowania radzenia sobie z trudnymi emocjami, w tym wyrażania i wewnętrznego uspokajania. To także proces doświadczania, że emocje nie są zagrażające i nawet te najtrudniejsze (np. złość, gniew, rozpacz) mogą mieć ochronne dla nas funkcje – pokazywać, gdzie i komu należy stawiać granice. W procesie psychoterapii ulega ustabilizowaniu relacja wewnętrzna i konsekwencją tego jest zwiększenie poczucia sprawczości, poprawa samooceny, budowanie trwalszych i wspierających dla obu stron relacji.

Podczas psychoterapii depresji maskowanej dodatkowo ma miejsce poznanie funkcji jakie pełnią objawy somatyczne oraz integrowanie poziomu przeżywania z racjonalnością (zwykle bardzo sprawną u osób z zaburzeniami depresyjnymi i lękowymi). W miejsce nieskontrolowanych objawów pojawia się przestrzeń dla przeżywania oraz emocji.

Psychoterapia jest nauką konfrontowania się z emocjami, ich wyrażania i wewnętrznego opracowania. Dochodzi także do modelowania relacji wewnętrznej i pojawienia się w niej szacunku i czułości w miejsce krytyki i zawstydzania. Stanowi to podstawy budowania bliższych i opartych na wzajemności relacjach.

Więcej o relacji wewnętrznej i komunikowaniu się w tej relacji.

Jak przygotować się do pierwszego spotkania?

Warto przemyśleć historię objawów: kiedy pojawiły się pierwsze dolegliwości, po jakim czasie ustąpiły lub nasiliły się, w jakich okolicznościach zaczęły występować, co pomaga w ich łagodzeniu. Ważne jest też to jak przeżywamy nasze życie, w tym naszą skuteczność, cele, jak widzimy efekty naszych działań. Jakie są nasze aktualne relacje rodzinne i zawodowe? Jakie relacje mieliśmy z pierwszymi ważnymi dla nas osobami? Spróbujmy także przyjrzeć się odczuciom gdy jesteśmy w relacji tylko z sobą: co pojawia się gdy nie jesteśmy w zadaniach, a wokół panuje cisza? Te informacje przy wsparciu psychoterapeuty rozpoczną drogę do poznania naszego świata wewnętrznego.

Pierwsze spotkanie jest również kluczowe dla podjęcia decyzji o dalszej terapii. Warto przemyśleć jak czujemy się w kontakcie z danym terapeutą czy potencjalnie będziemy mogli mu zaufać. Psychoterapia jest pracą na głębszych poziomach przeżywania, często dotyka bolesnych, zadawnionych traum. Warto, aby ta wspólna podróż odbywała się w atmosferze zaufania i zawierzenia.

Więcej o psychoterapii.

depresja maskowana przyczny i objawy

Kiedy odczuję poprawę?

Dynamika każdej terapii jest inna, ponieważ każdy z pacjentów ma unikatową osobowość. Jedni z pacjentów widzą efekt po kilku sesjach, inni po kilku miesiącach, miałam pacjentów, u których spektakularna poprawa miała miejsce po dwóch latach. Po etapie poprawy zdarzają się dwa-trzy kroki wstecz, które również wykorzystujemy w terapii (pozwalają na nabranie perspektywy i zrobienie przestrzeni dla zmiany). Rozmawiamy o tym podczas sesji. Jednego schematu nie ma, ponieważ w przypadku każdego pacjenta terapia jest „misterną koronką szytą na miarę”.

Czy będę mieć wpływ na to co wydarzy się podczas psychoterapii?

Podczas pierwszych spotkań dookreślamy cele i możliwości terapii. Dookreślamy także co będzie oznaczało dla pacjenta, że zmiana wystąpiła, a cel terapii jest coraz bliżej. Wszystkie zmiany omawiamy i przyglądamy się razem kolejnym nieświadomym treściom, do których docieramy. Oczywiście wymaga to relacji wypełnionej zaufaniem. Dlatego uważam, że pierwsze spotkanie jest przestrzenią przede wszystkim na decyzję, czy pojawia się chęć, aby podjąć trud psychoterapii i czy ta psychoterapia będzie kontynuowana u danego psychoterapeuty. Najważniejszy jest komfort, poczucie bezpieczeństwa i spokoju.

Czy psychoterapia może zaszkodzić?

Dla każdego z nas negatywne skutki co innego oznaczają. Zwłaszcza u osób np. z zaburzeniami depresyjnymi i atakami paniki – podejście psychodynamiczne w terapii przynosi głębsze dostrzeganie zależności występujących w relacjach, a co za tym idzie – ich lepsze rozumienie.

Warto wybrać psychoterapeutę i umówić się na pierwsze spotkanie. Pierwsze spotkanie ma charakter konsultacyjny i można wówczas szerzej porozmawiać o wątpliwościach jeszcze przed rozpoczęciem terapii.

Więcej o tym kiedy wybrać psychologa, psychiatrę, psychoterapeutę, a kiedy coacha.

Psychoterapeuta Wrocław
Prof. dr hab. n. med.
Donata Kurpas

Gabinet psychoterapii we Wrocławiu
Stefana Jaracza 69/1
50-305 Wrocław

Psychoterapeuta Donata Kurpas

Szkolenie w zakresie psychoterapii
2006 – ukończone studia podyplomowe Podstawy Psychoterapii – pierwsza część 4-letniego kształcenia; Uniwersytet Jagielloński, Medyczne Centrum Kształcenia Podyplomowego Uniwersytetu Jagiellońskiego
od 2007 – członek Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Sekcji Psychoterapii
2008 – ukończone studia podyplomowe Szczegółowe Problemy Psychoterapii – druga część 4- letniego kształcenia; Uniwersytet Jagielloński, Medyczne Centrum Kształcenia Podyplomowego Uniwersytetu Jagiellońskiego

Doświadczenie kliniczne
2005-2008 – psychoterapia treningowa w ramach grupy self (125 godzin) – Ewa Niezgoda, Kraków
od 2007 – gabinet psychoterapii indywidualnej i grupowej: pacjenci z zaburzeniami lękowymi i/lub depresyjnymi, z zaburzeniami odżywiania, terapia par.
2008 – zgrupowanie treningowe (60 godzin) – w ramach szkolenia z zakresu psychoterapii
2008 – trening interpersonalny (40 godzin) – Halina Nałęcz-Nieniewska, Warszawa
2008-2010 – psychoterapia treningowa indywidualna (98 sesji) – Katarzyna Ćwirko-Kusztan, Wrocław
2016 – staż na Oddziale Dziennym Leczenia Nerwic Kliniki Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu (240 godzin)
2018 – staż na Oddziale Dziennym Psychiatrycznym (Feniks – Sosnowiec) – psychoterapia grupowa zaburzeń psychotycznych i afektywnych (120 godzin)

Depresja. Czy jest groźna? Jak się objawia? Przyczyny, rodzaje depresji i jej leczenie

Czy depresja to nasilony smutek?

Depresja to termin wieloznaczny. Potocznie używa się go w odniesieniu do złego samopoczucia, obniżonego nastroju, przygnębienia niezależnie od przyczyn tego stanu. W medycynie terminem depresja określa się szczególny rodzaj zaburzeń nastroju i emocji.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) depresja jest wiodącą przyczyną niesprawności i niezdolności do pracy na świecie oraz najczęściej spotykanym zaburzeniem psychicznym. Choruje na nią w ciągu całego życia kilkanaście procent populacji osób dorosłych. Choroba ta dotyka dwa razy częściej kobiet. Co dziesiąty pacjent zgłaszający się do lekarza pierwszego kontaktu z powodu innych dolegliwości ma pełnoobjawową depresję, a drugie tyle osób cierpi z powodu pojedynczych objawów depresyjnych. Niestety ponad połowa tych chorujących pozostaje bez rozpoznania, a spośród osób z rozpoznaną depresją jedynie połowa otrzymuje adekwatne leczenie.

co to jest depresja?

Jakie są objawy depresji?

Objawy depresji mogą być inne u każdego pacjenta i dlatego tak trudno ją rozpoznać. Jeśli samopoczucie jest złe, można mówić o smutku, jeżeli gorsze – o przygnębieniu, a jeśli jest bardzo źle – to prawdopodobnie depresja. Granica pomiędzy „normalnym” przygnębieniem a depresją jako stanem chorobowym nie jest ostra, jednak są pewne objawy, które pozwalają te dwa stany od siebie odróżnić.

Depresja to nie tylko smutek i przygnębienie, ale też utrata zainteresowań i radości życia. Człowiek funkcjonuje w zwolnionym rytmie, ma zaburzenia koncentracji i obniżoną samoocenę. W sposób ponury i pesymistyczny patrzy na świat, przyszłość widzi wyłącznie w czarnych barwach. Dotykają go zaburzenia snu, który jest płytki i nie daje relaksacji. Zaburzenie koncentracji uwagi i poczucie pogorszenia pamięci stopniowo ustępują wraz z postępującym leczeniem depresji i poprawą nastroju.

Zaburzenia snu w depresji przejawiają się często trudnościami w zasypianiu i utrzymaniu snu, sen często jest płytki, przerywany. Charakterystyczne dla depresji jest również częste budzenie się w godzinach porannych (3.00–5.00 rano) z możliwością ponownego zaśnięcia przy mniejszym nasileniu depresji, albo z niemożnością ponownego zaśnięcia u osób z depresją w znacznym stopniu nasilenia. Zaburzenia snu w przypadku depresji mogą również występować pod postacią nadmiernej senności zarówno nocnej, jak i w ciągu dnia. Trudno się wtedy wybudzić ze snu nocnego, pacjenci twierdzą, że „przesypiają całą noc i cały dzień” z krótkimi przerwami.

Często występuje zmniejszenie lub utrata apetytu. Pacjenci często mówią, że jedzą na siłę, zmuszają się, bo wiedzą, że trzeba, albo że jedzenie pozbawione jest smaku. Towarzyszy temu czasem znaczna utrata wagi ciała (kilka kilogramów w ciągu miesiąca). Czasami jednak depresji może towarzyszyć nadmiernie łaknienie, objadanie się nietypowe dla dotychczasowego zachowania (zwłaszcza słodkimi pokarmami), co w połączeniu z brakiem aktywności fizycznej może prowadzić do zwiększenia masy ciała. W tej sytuacji mówimy o tak zwanej atypowej depresji.

Spadek libido (popędu seksualnego) zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn często występuje w depresji. Zmniejszenie lub utrata zainteresowań sferą seksualną może nasilać depresyjne poczucie zmniejszenia własnej wartości, kobiecości, męskości, atrakcyjności. A to z kolei zwrotnie może wpływać na dalsze osłabianie libido. Życie seksualne nie sprawia przyjemności, nie daje satysfakcji. Może to dodatkowo nasilać przeżywanie depresji. Zaburzenia seksualne towarzyszące depresji najczęściej ustępują wraz z poprawą nastroju.

Dla typowych postaci depresji charakterystyczne jest tzw. dobowe wahanie samopoczucia. Pacjenci zazwyczaj gorzej czują się w godzinach porannych, południowych i bardzo trudno im jest rozpocząć dzień. W godzinach wieczornych mają wrażenie nieco lepszego samopoczucia i aktywności. W procesie postępującego leczenia depresji wieczorne godziny lepszego samopoczucia „wydłużają się” w kierunku najpierw godzin południowych, a potem rannych. Ale są też pacjenci z depresją, którzy lepiej czują się w godzinach porannych niż wieczornych, albo też nie mają poczucia dobowych wahań swojego nastroju.

depresja przyczyny

Czy rzeczywiście depresja wpływa na codzienne funkcjonowanie?

Tak, może je znacznie utrudniać. Często występują: ograniczenie aktywności życiowej, stopniowa utrata dotychczasowych zainteresowań, trudności w podejmowaniu różnych czynności i działań, aż do skrajnego zaniechania tych czynności (abulia) – na przykład niemożność wstania z łóżka, wykonania najprostszych czynności higienicznych, jak ubranie się, umycie, uczesanie. Stopniowa utrata energii życiowej i zmniejszenie wrażliwości na bodźce emocjonalne (apatia) najczęściej obserwowane są przez bliskich chorego. Dołączają się do nich: wzmożona męczliwość, przewlekłe zmęczenie z ograniczeniem codziennej aktywności. Czasami występuje pobudzenie psychoruchowe z poczuciem zwiększonego napięcia wewnętrznego, niepokoju oraz niemożnością znalezienia sobie miejsca.

Czy w depresji może występować lęk?

Lęk wprawdzie nie jest typowym objawem depresji, ale bardzo często jej towarzyszy. Pacjentowi, choć ma poczucie stale utrzymującego się lęku, trudno określić, czego konkretnego się boi (lęk nieokreślony). Lęk niejednokrotnie ma charakter przewlekły, jego nasilenie stopniowo narasta i zmniejsza się (lęk wolno płynący), często jest umiejscawiany przez pacjenta gdzieś w środku ciała, na przykład w klatce piersiowej i opisywany jako ucisk, kołatanie.

Czy schizofrenia paranoidalna to głęboka depresja?

Myślenie depresyjne to pesymistyczna ocena własnej przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, utrata poczucia własnej wartości, zaniżona samoocena, poczucie bycia bezwartościowym, niepotrzebnym. Czasami urojenia depresyjne (fałszywe sądy, w których prawdziwość pacjent wierzy, pomimo daremnych prób skonfrontowania go z rzeczywistością) dotyczące poczucia winy, bycia grzesznym, karanym, skazanym, czy też dotyczące biedy, ubóstwa, braku jakichkolwiek perspektyw na przyszłość dla siebie i rodziny. Obecność takich urojeniowych myśli jest bezwzględnym wskazaniem do konsultacji u psychiatry, mogą być to pierwsze objawy schizofrenii.

depresja objawy

Jak rozpoznaje się depresję?

Konieczne jest stwierdzenie co najmniej 2 z 3 wymienionych objawów:

  1. stan obniżonego nastroju, wyrażający się przez przygnębienie, nasilone uczucie smutku lub beznadziejności;
  2. utrata zainteresowań i anhedonia, czyli utrata zdolności do przeżywania radości i przyjemności w sytuacjach, które dotychczas wiązały się z przeżywaniem tych emocji;
  3. zmniejszenie ilości energii i uczucie zmęczenia.

Ponadto, konieczne jest rozpoznanie objawów uzupełniających tak, aby łączna liczba objawów wraz z objawami podstawowymi wynosiła co najmniej 4.

Objawami uzupełniającymi są:

  1. niska samoocena,
  2. nadmierne lub nieuzasadnione poczucie winy,
  3. nawracające myśli samobójcze lub jakiekolwiek zachowania noszące znamiona działań prowadzących do pozbawienia się życia,
  4. obniżona koncentracja,
  5. pobudzenie (agitacja) lub zahamowanie ruchowe,
  6. zaburzenia snu,
  7. wzrost lub spadek łaknienia wraz z towarzyszącą zmianą masy ciała.

Mnemotechnicznym sposobem zapamiętania pytań o najważniejsze objawy depresji jest rozwinięcie skrótu: MASKA ŁEZ.

M – Myśli i tendencje samobójcze,

A – Aktywność ruchowa, zredukowana lub zwiększona (agitacja),

S – Sen, skrócony lub nadmiernie długi,

K – Koncentracja, osłabiona,

A – Anhedonia i utrata zainteresowań,

Ł – Łaknienie, zmniejszone lub zwiększone,

E – Energia, zmniejszona,

Z – Zawód, sprawiony sobie lub innym.

U większości pacjentów dołączają się objawy somatyczne (dotyczące ciała). Im większa liczba skarg somatycznych, tym bardziej prawdopodobne jest, że pacjent ma depresję, w miejsce somatycznej przyczyny dolegliwości.

Epizod depresji łagodny rozpoznać można, jeśli całkowita liczba objawów wynosi co najmniej 4; umiarkowany, jeśli jest ich co najmniej 6 i już występują wyraźne trudności w funkcjonowaniu; natomiast ciężki, gdy jest ich co najmniej 8.

Ważne jest także diagnozowanie ewentualnych współistniejących zaburzeń psychicznych (np. lękowych, nadużywania substancji psychoaktywnych). Istotna jest ocena stanu zdrowia somatycznego oraz przeprowadzenie zestawu badań laboratoryjnych w celu wykluczenia lub potwierdzenia zaburzeń ogólnomedycznych, które mogą być przyczyną depresji lub z nią współwystępować (np. niedoczynność lub nadczynność tarczycy).

W przypadku wystąpienia depresji wskazana jest także wizyta kontrolna u lekarza rodzinnego i/lub specjalistów z innych dziedzin medycyny w celu pełnej oceny stanu zdrowia chorego i oceny dotychczasowego leczenia przewlekłych chorób somatycznych występujących u pacjenta.

Niekiedy depresja bywa objawem innego zaburzenia psychicznego (najczęściej choroby afektywnej dwubiegunowej). Na podstawie wywiadu z pacjentem wyklucza się więc lub potwierdza obecność typowych dla tej choroby, występujących poza depresją, okresów między innymi podwyższonego nastroju i zachowań związanych ze zwiększoną energią, aktywnością, pomysłowością, wytrzymałością na wysiłek oraz ze zmniejszoną potrzebą snu. Okresy takie, w zależności od nasilenia oraz ilości objawów, nazwa się hipomanią lub manią.

sposoby leczenia depresji

Co to są objawy wtórne depresji?

To konsekwencje występowania objawów depresji, należą do nich:

  • depresyjne zaburzenia myślenia – negatywna ocena własnej osoby i zdrowia (hipochondria), przerysowany sposób określenia własnej przyszłości i/lub przeszłości, ogólne zniechęcenie do życia i brak motywacji, chory niejednokrotnie wspomina o myślach samobójczych (istnieje ryzyko tendencji oraz prób);
  • zaburzenia aktywności złożonej – pacjent stopniowo ogranicza liczbę oraz zakres własnych zainteresowań, powoli wycofujące się z wszelkich aktywności; obniżenie lub brak zdolności do wykonywania pracy, izolowanie się i ograniczenie (czasem też całkowite zerwanie) kontaktów z otoczeniem, zaniedbanie higieny osobistej i psychicznej oraz własnego wizerunku społecznego.

Co to jest zespół somatyczny?

Zespół somatyczny, nazywany także depresją melancholiczną, nie jest klasyfikowaną osobno jednostką chorobową, a jedynie rozpoznaniem uzupełniającym diagnozę epizodu depresji. Do objawów zespołu somatycznego zaliczają się:

  1. utrata zainteresowań lub zdolności do odczuwania przyjemności,
  2. brak reakcji emocjonalnych na wydarzenia, które wcześniej wywoływały emocje,
  3. wczesne wybudzanie się,
  4. nastrój silniej obniżony rano,
  5. pobudzenie lub zahamowanie ruchowe,
  6. spadek łaknienia,
  7. spadek masy ciała,
  8. spadek libido.

Aby rozpoznać zespół, występować muszą co najmniej 4 wymienione objawy.

Czym jest dystymia?

To stan przewlekle obniżonego nastroju, trwającym co najmniej 2 lata, nie osiągającym jednak nasilenia typowego dla łagodnego epizodu depresji. Okresy poprawy trwają nie dłużej niż kilka tygodni, nie występują w jej przebiegu także epizody manii lub hipomanii. W celu postawienia rozpoznania dystymii, występować muszą co najmniej 3 spośród objawów:

  1. zmniejszenie energii,
  2. bezsenność,
  3. mała wiara w siebie,
  4. trudności w koncentracji,
  5. płaczliwość,
  6. utrata popędu seksualnego i zdolności do odczuwania przyjemności,
  7. poczucie bezradności,
  8. nieradzenie sobie z codziennymi obowiązkami,
  9. rozpamiętywanie przeszłości lub pesymistyczne postrzeganie przyszłości,
  10. wycofanie społeczne,
  11. zmniejszona rozmowność.

Jak rozpoznać depresję u bliskich? Jakie są testy na depresję?

Warto zadać dwa poniższe pytania:

  1. „Czy w ciągu ostatniego miesiąca często czułaś się/czułeś się przygnębiona/y, depresyjna/y lub zrozpaczona/y?” i
  2. „Czy w ciągu ostatniego miesiąca byłaś/byłeś mniej zainteresowana/y większością spraw lub odczuwałas/eś mniejszą przyjemność z wykonywanych zajęć?”

Uzupełnienie badania przesiewowego o trzecie pytanie, w przypadku otrzymania odpowiedzi TAK na dowolne z powyższych dwóch pytań, zwiększa czułość podejrzenia występowania depresji:

„Czy jest coś, w czym chciałabyś/chciałbyś, aby Ci pomóc?”,

W przypadku odpowiedzi: NIE na trzecie pytanie, z dużym prawdopodobieństwem przyjąć można, że dana osoba nie ma depresji.

Już w sytuacji odpowiedzi TAK na pierwsze i/lub drugie pytanie, warto zachecić bliska osobę do zgłoszenia się do lekarza.

Inne narzędzia diagnostyczne takie jak PHQ-9 (9-question Patient Health Questionnaire) czy Skala Depresji Becka – BDI (Beck Depression Inventory) również mogą być stosowane w dookreślaniu ryzyka występowania depresji.

Patient Health Questionnaire-9 (PHQ-9) – kwestionariusz ten jest darmowy i dostępny także w wersji polskiej, może być wypełniony przez większość pacjentów samodzielnie w ciągu kilku minut. Składa się on z 9 pytań dotyczących częstości występowania poszczególnych objawów (w czterostopniowej skali, od 0 do 3 punktów) oraz jednego pytania dodatkowego, dotyczącego wpływu objawów na codzienne funkcjonowanie pacjenta. Dotychczasowe dane wskazują, że łączny wynik 10 lub więcej punktów w PHQ-9 w znacznym stopniu koreluje z rozpoznaniem depresji.

Skala Depresji Becka (BDI) składa się z 21 pytań (punktowanych w zależności od odpowiedzi od 0 do 3). Osiągnięty w niej wynik 14-19 punktów wskazuje na występowanie depresji łagodnej, 20-28 punktów – depresji umiarkowanej, natomiast 29-63 punktów – depresji ciężkiej.

U kogo najczęściej występuje depresja?

Czynnikami ryzyka rozwoju depresji są m.in.: płeć żeńska, średni i starszy wiek (największe ryzyko między 40. a 64. rokiem życia), rozwód i wdowieństwo, niski status socjoekonomiczny, a także czynniki genetyczne. Bardzo duże znaczenie ma sytuacja społeczno-ekonomiczna chorego oraz obciążenia zaburzeniami psychicznymi w rodzinie.

Obecnie, rozpatrując przyczyny chorób psychicznych, w tym depresji, często korzysta się z tzw. modelu biopsychospołecznego. Uwzględnia on jako przyczyny depresji m.in.:

  • czynniki biologiczne (np. czynniki genetyczne, zmiany poziomu neuroprzekaźników w mózgu, stan zdrowia somatycznego, choroby przewlekłe, uzależnienia);
  • czynniki psychologiczne (np. stresujące wydarzenia życiowe i sposoby radzenia sobie z nimi, relacje małżeńskie, rodzinne i relacje z innymi osobami);
  • czynniki społeczne i kulturowe (np. sieć wsparcia społecznego, poczucie samotności, sytuacja zawodowa, szkolna, materialna, mieszkaniowa).

Zaleca się również badanie wzajemnych relacji wyżej wymienionych czynników, ponieważ często występują one równocześnie. Najczęściej choroba psychiczna, w tym depresja, jest efektem współdziałania kilku różnych czynników należących do kilku z wymienionych kategorii.

rodzaje depresji

Jakie mogą być rodzaje depresji?

Depresja sezonowa, Seasonal Affective Disorder, czyli sezonowe zaburzenia afektywne, to objawy pojawiające się późną jesienią lub zimą. Skrócenie dnia wyzwala symptomy depresyjne. Sezonowa depresja trwa nie dłużej niż 5 tygodni. Najczęściej można ją rozpoznać po zwiększonej senności, spadku energii oraz zwiększonym apetycie (zwłaszcza na węglowodany).

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe (ChAD – choroba afektywna dwubiegunowa) to naprzemienne występowanie depresji oraz manii. W przeszłości nazywana była psychozą maniakalno-depresyjną czy cyklofrenią. Charakteryzuje się występowaniem epizodów depresji, manii/hipomanii lub epizodów mieszanych. Pomiędzy tymi epizodami zwykle występują okresy remisji, tj. całkowitego braku objawów lub utrzymywania się nielicznych objawów o niewielkim nasileniu. Choroba afektywna dwubiegunowa to druga co do częstości przyczyna niezdolności do pracy z powodów psychiatrycznych. Rozpoczyna się najczęściej w młodym wieku (przed 35. rokiem życia), co w połączeniu z bardzo dużą nawrotowością objawów przyczynia się do poważnych, negatywnych konsekwencji we wszystkich aspektach życia chorego, czyli wpływa na funkcjonowanie społeczne, rodzinne, zawodowe, kondycję ekonomiczną, możliwość realizowania swojego potencjału intelektualnego.

Depresja maskowana (subdepresja) – często nazywana depresją bez depresji. Charakteryzuje się stanem ciągłego zmęczenia, zaburzeń snu, poczucia ciągłego bólu o niemożliwej do określenia przyczynie, ale bez wyraźnego obniżenia nastroju. W praktyce wyróżnia się pięć podstawowych „masek” depresji:

  1. psychopatologiczną – lęk, natręctwo, jadłowstręt;
  2. zaburzenia rytmów biologicznych – skrajne zaburzenia snu;
  3. wegetatywne i psychosomatyczne – np. świąd skóry, dławica piersiowa;
  4. bólowe – bóle głowy i neuralgie;
  5. behawioralne – nadużywanie alkoholu lub leków.

Dolegliwości w depresji maskowanej nie znajdują odbicia w stanie somatycznym, chory nie reaguje na działanie leków przeciwbólowych, objawy nasilają się w porze porannej, a w rodzinie można potwierdzić osoby ze zdiagnozowaną depresją. Na pierwszym planie wśród objawów pojawia się jedna z „masek”.

Depresja poporodowa – krótkotrwałe obniżenia nastroju występują najczęściej do 5. dnia po porodzie i stanowią efekt licznych zmian hormonalnych, które gwałtownie oddziałują na organizm matki. Zwykle wystarcza udzielenie dodatkowego wsparcia i odciążenie w opiece nad dzieckiem. Zwykle nie ma potrzeby sięgania po środki farmakologiczne, a w stanach bardziej nasilonych psychoterapia zwykle stanowi wystarczającą pomoc. Zdarza się jednak, że stan obniżenia nastroju się wydłuża i wtedy możemy mieć do czynienia z depresją poporodową. Oprócz objawów podobnych do tych występujących podczas innych odmian depresji pojawiają się obawy związane z relacją matka–dziecko, np.  poczucie winy, że jest się złą matką, zamartwianie się zdrowiem dziecka. W przypadku tego rodzaju depresji trzeba zwrócić się o pomoc do psychiatry i kolejno psychoterapeuty.

Depresja u seniora – obniżenie nastroju stwierdza się u blisko połowy seniorów. Na pojawienie się depresji u seniorów najczęściej wpływają czynniki takie jak choroby przewlekłe powodujące ogólne pogorszenie funkcjonowania organizmu. Ograniczenie sprawności ruchowej i samodzielności powoduje, że senior zaczyna inaczej postrzegać siebie w relacjach z osobami bliskimi i otoczeniem. Dodatkowy stres emocjonalny, który może wpływać na psychikę seniora (np. śmierć współmałżonka, wyprowadzka dzieci czy inne sytuacja związane z utratą bliskich) często nasila obniżenie nastroju. Niekorzystne są też problemy natury materialnej, które u seniorów często nakładają się na zaburzoną już sferę emocjonalną. Choroby przewlekłe, które mogą sprzyjać depresji u seniorów to m.in. choroby nowotworowe, cukrzyca czy artropatie (np. choroba zwyrodnieniowa stawów, reumatoidalne zapalenie stawów).

Depresja to nie tylko problem osób dorosłych. Coraz częściej dotyka także dzieci i młodzieży. W tych grupach wiekowych najczęściej pierwszym objawem jest łatwe irytowanie się, wpadanie w złość, wrogość oraz odgradzanie się od rodziny i rówieśników.

Jakie są sposoby leczenia depresji?

Celem leczenia depresji jest ustąpienie objawów i przywrócenie funkcjonowania na poziomie sprzed choroby (remisja) oraz zapobieganie nawrotom. Wybór metody leczenia zależy od preferencji pacjenta. Ważna jest również edukacja chorego i jego rodziny na temat przyczyn, objawów, przebiegu, czasu trwania i następstw depresji.

Zwykle wystarczającą metodą jest psychoterapia. Jednak przy bardzo nasilonych objawach wskazane jest leczenie kompleksoweczyli połączenie farmakoterapii (właściwie dobrany lek/leki przeciwdepresyjne), psychoterapii i psychoedukacji.

Jaką psychoterapię wybrać?

Indywidualna psychoterapia krótkoterminowa (do 10 spotkań) nie sprawdza się np. w przypadku leczenia zaburzeń osobowości czy zaburzeń psychosomatycznych, jeśli bierzemy pod uwagę długoterminowe efekty. Trudności wynikające z głębszych zaburzeń wymagają większej liczby spotkań i pogłębionej pracy z pacjentem. W procesie leczenia niezależnie od liczny spotkań bardzo ważne są wzajemne zaufanie i czynny udział pacjenta w procesie terapeutycznym.

Indywidualna psychoterapia długoterminowa (powyżej 10 spotkań) daje możliwość wglądu, czyli poznania mechanizmów i schematów psychiki (często nieuświadomionych), które mogły spowodować zaburzenie, a aktualnie są przyczyną zaburzeń funkcjonowania pacjenta. Dopiero w relacji opartej na zaufaniu można skutecznie pracować nad przeprowadzaniem leczących zmian w strukturze osobowości i schematach przeżywania.

Inną metodą leczenia zaburzeń psychicznych jest psychoterapia grupowa (liczebność grupy nie powinna przekraczać 10-12 osób). Wtedy również pracuje się nad szkodliwymi zachowaniami, myślami czy relacjami, ale z udziałem innych uczestników grupy i dwóch terapeutów. Wspólne spotkania to nie tylko rozmowy o doświadczeniach, ale przede wszystkim uczenie się nowych, zdrowych sposobów reakcji oraz otrzymywanie informacji zwrotnych od uczestników grupy. Dają one możliwość skonfrontowania się i uświadomienia sobie, jak to, co robi się i mówi, wpływa na inne osoby i relacje z nimi. Spotkania odbywają się w warunkach bezpiecznych, w środowisku poznanych osób, w atmosferze zaufania i nieoceniania. Relacje, które powstają pomiędzy uczestnikami grupy, są też bardzo ważnym elementem np. w terapii zaburzeń osobowości.

Na czym polega psychoterapia psychodynamiczna?

To budowanie ustrukturyzowanej relacji między pacjentem i psychoterapeutą. Obserwacja kształtowania się tej relacji i tego co obie strony w nią wnoszą pozwala na dookreślenie utrwalonych wzorców przeżywania. W psychoterapii psychodynamicznej podstawowe znaczenie ma stopniowe docieranie do treści nieświadomych (uczuć, wspomnień i wyobrażeń), które często są źródłem objawów.

Ze współczesnej psychoterapii psychodynamicznej wywodzi się terapia skoncentrowana na przeniesieniu (TFP). Jej twórca i propagator to Otto Kernberg. W TFP relacja stworzona pomiędzy pacjentem a terapeutą umożliwia odtworzenie relacji obecnych w codziennym życiu (partnerskich, zawodowych, ze znajomymi). Terapeuta pomaga pacjentowi w zrozumieniu i zintegrowaniu wszystkich aspektów relacji, także tych wstydliwych i trudnych – uczuć, myśli, motywacji, aby później mógł on odbierać siebie i otoczenie w sposób spójny i jednolity. Terapia skoncentrowana na przeniesieniu jest szczególnie ukierunkowana na leczenie pacjentów, u których zaburzenia depresyjne występują jako konsekwencja zaburzeń osobowości typu borderline oraz narcystycznych, ale także zaburzeń psychosomatycznych.

Kiedy należy zgłosić się do psychiatry?

Zawsze wtedy, gdy stan zdrowia psychicznego budzi szczególny niepokój danej osoby lub otaczających ją ludzi.

Jeśli objawy depresji o niewielkim lub umiarkowanym nasileniu utrzymują się przez 2–4 tygodnie, niezależnie od wywołujących je przyczyn, wskazana jest konsultacja psychiatryczna. Jeśli ich nasilenie jest znaczne, konsultacja psychiatryczna powinna się odbyć jak najszybciej. Jeśli objawy depresyjne utrzymują się zaledwie 2–3 dni, ale ich występowanie powtarza się często lub cyklicznie (np. co miesiąc), również wskazana jest wizyta u psychiatry.

Nawet w przypadku pojawienia się pojedynczych myśli samobójczych, nad którymi pacjent ma poczucie kontroli, bez tendencji samobójczych – bezwzględnie konieczna jest pilna konsultacja psychiatryczna oraz rozpoczęcie odpowiedniego leczenia– niezależnie od czasu trwania objawów depresji. Nie zawsze osoba z myślami samobójczymi musi być hospitalizowana psychiatrycznie (lęk przed hospitalizacją jest częstą przyczyną unikania wizyty u psychiatry). Lekarz psychiatra, badając pacjenta, ocenia m.in. jego stan psychiczny, ryzyko samobójstwa, nasilenie myśli samobójczych i możliwości radzenia sobie z nimi, możliwości wsparcia otaczających osób. Ocenia także przebieg i skuteczność dotychczasowego leczenia i podejmuje decyzję co do jego dalszego leczenia w warunkach ambulatoryjnych, ewentualnie kieruje na hospitalizację psychiatryczną.

Nasilone myśli i tendencje samobójcze są stanem bezpośredniego zagrożenia zdrowia i życia. Należy wtedy bezwzględnie zgłosić się w trybie natychmiastowym do lekarza psychiatry, a jeśli nie ma takiej możliwości, należy bezpośrednio zgłosić się do izby przyjęć szpitala psychiatrycznego. W tym przypadku nie jest koniecznie skierowanie na hospitalizację psychiatryczną.

Inne objawy depresji, które wymagają szczególnej uwagi zarówno personelu medycznego, jak i osób z otoczenia chorego, to:

  • bezsenność,
  • przewlekłe dolegliwości bólowe, choroby somatyczne i neurologiczne,
  • duże nasilenie objawów depresji,
  • objawy psychotyczne (np. urojenia katastroficzne, nihilistyczne – poczucie braku sensu i celu życia, hipochondryczne, grzeszności i potępienia),
  • pobudzenie psychoruchowe,
  • nasilony lęk,
  • nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych,
  • istotne zaniedbanie w wyglądzie i higienie osobistej,
  • wystąpienie depresji w późniejszym wieku,
  • czynniki społeczne i ekonomiczne (np. żałoba, osierocenie, problemy małżeńskie, frustracje związane z pracą lub szkołą, bezrobocie, zadłużenie, konflikt z rodzicami lub dziećmi, problemy mieszkaniowe, długi, problemy prawne, osamotnienie),
  • próby i tendencje samobójcze ujawnione w wywiadzie,
  • samobójstwa wśród krewnych lub innych ważnych dla pacjenta osób.

Jak ocenić ryzyko samobójstwa?

Czynnikami ryzyka są: płeć męska, wiek powyżej 40 lat, dodatni wywiad w kierunku zaburzeń psychicznych w rodzinie, podjęta w przeszłości próba samobójcza, większe nasilenie depresji, poczucie braku nadziei, bezrobocie, izolacja społeczna, występowanie innych zaburzeń psychicznych – w tym zaburzeń lękowych i nadużywania alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych.

Warto skorzystać z pytań dotyczących zachowań samobójczych zawartych w polskiej wersji kwestionariusza MINI International Neuropsychiatric Interview 5.0.0:

1. Czy w ciągu ostatniego miesiąca czułeś, że lepiej byłoby umrzeć albo życzyłeś sobie śmierci?

2. Czy w ciągu ostatniego miesiąca chciałeś zrobić sobie krzywdę?

3. Czy w ciągu ostatniego miesiąca myślałeś o samobójstwie?

4. Czy w ciągu ostatniego miesiąca planowałeś samobójstwo?

5. Czy w ciągu ostatniego miesiąca próbowałeś popełnić samobójstwo?

6. Czy kiedykolwiek (w ciągu całego życia) próbowałeś popełnić samobójstwo?

Jeśli odpowiedzi TAK udzielono na pytanie tylko 1., 2. lub 6., ryzyko samobójcze ocenia się jako niskie. Jeśli odpowiedzi TAK udzielono na pytanie tylko 3. lub łącznie na pytanie 2. i 6., ryzyko samobójcze ocenia się jako średnie. Jeśli odpowiedzi TAK udzielono na pytanie tylko 4. lub tylko 5. lub łącznie na pytanie 3. i 6., ryzyko samobójcze ocenia się jako wysokie.

WAŻNE JEŚLI U TWOJEGO BLISKIEGO ROZPOZNANO DEPRESJĘ

W stosunku do osoby z depresją UNIKAJ zdań typu:

  1. Weź się w garść.
  2. Inni mają gorzej.
  3. Nie przesadzaj!
  4. Wyjdź do ludzi
  5. Znajdź sobie zajęcie
  6. Nie rób mi tego.
  7. Uśmiechnij się!
  8. Życie nie jest bajką.

Podstawowe zasady dla bliskich osoby chorującej na depresję:

  1. Nie bądź zbyt szybki, nie przytłaczaj chorego rozpędem i rozmachem swego działania.
  2. Nie rób za osobę bliską wszystkiego, pozostaw margines dla jej/jego aktywności.
  3. Nie uszczęśliwiaj na siłę. Uzgadniaj zakres i kierunek pomocy.
  4. Bądź wytrwały.
  5. Unikaj lekceważenia objawów i płytkiego pocieszania. To bardzo zraża osoby chore i sprawia, że czują się jeszcze bardziej niezrozumiane i samotne. Równocześnie nastaw się na to, że wielokrotnie trzeba będzie zapewniać („tak, wyzdrowiejesz”, „tak, to ci przejdzie”) i nie tracić przy tym cierpliwości.
  6. Nie podważaj autorytetu lekarza i psychoterapeuty. Ważne, aby pacjent mu wierzył.
  7. Nie obawiaj się informować lekarza, jeśli pacjent będzie wypowiadał myśli samobójcze, nawet gdyby sam chory prosił o zachowanie tajemnicy. W takiej sytuacji nie wolno zachowywać tajemnicy, ponieważ konsekwencją może być udana próba samobójcza.

Psychoterapeuta Wrocław
Prof. dr hab. n. med.
Donata Kurpas

Gabinet psychoterapii we Wrocławiu
Stefana Jaracza 69/1
50-305 Wrocław

Psychoterapeuta Donata Kurpas

Szkolenie w zakresie psychoterapii
2006 – ukończone studia podyplomowe Podstawy Psychoterapii – pierwsza część 4-letniego kształcenia; Uniwersytet Jagielloński, Medyczne Centrum Kształcenia Podyplomowego Uniwersytetu Jagiellońskiego
od 2007 – członek Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Sekcji Psychoterapii
2008 – ukończone studia podyplomowe Szczegółowe Problemy Psychoterapii – druga część 4- letniego kształcenia; Uniwersytet Jagielloński, Medyczne Centrum Kształcenia Podyplomowego Uniwersytetu Jagiellońskiego

Doświadczenie kliniczne
2005-2008 – psychoterapia treningowa w ramach grupy self (125 godzin) – Ewa Niezgoda, Kraków
od 2007 – gabinet psychoterapii indywidualnej i grupowej: pacjenci z zaburzeniami lękowymi i/lub depresyjnymi, z zaburzeniami odżywiania, terapia par.
2008 – zgrupowanie treningowe (60 godzin) – w ramach szkolenia z zakresu psychoterapii
2008 – trening interpersonalny (40 godzin) – Halina Nałęcz-Nieniewska, Warszawa
2008-2010 – psychoterapia treningowa indywidualna (98 sesji) – Katarzyna Ćwirko-Kusztan, Wrocław
2016 – staż na Oddziale Dziennym Leczenia Nerwic Kliniki Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu (240 godzin)
2018 – staż na Oddziale Dziennym Psychiatrycznym (Feniks – Sosnowiec) – psychoterapia grupowa zaburzeń psychotycznych i afektywnych (120 godzin)

Nietypowe postacie depresji

„Depresja sezonowa” – sezonowe zaburzenie nastroju

To postać zaburzenia depresyjnego, którego objawy powracają zimą lub jesienią. Skracanie się dnia jest czynnikiem, który wyzwala objawy depresyjne, dlatego jedną z metod terapii jest fototerapia, polegająca na ekspozycji chorego na jasne światło o pełnym spektrum światła słonecznego. Najczęściej depresja sezonowa manifestuje się spadkiem energii, zwiększoną potrzebą snu i chęcią spożywania węglowodanów, np. słodyczy.

„Reakcja żałoby”

W przebiegu reakcji na stratę bliskiej osoby, „reakcji żałoby”, może rozwinąć się pełny zespół depresyjny. Trwanie objawów depresyjnych dłużej niż pół roku, poczucie bezwartościowości, wyraźne spowolnienie ruchowe, a wreszcie przedłużające się złe funkcjonowanie ogólne, mogą świadczyć o tym, że jest to raczej początek epizodu depresji, w którym sytuacja straty była tylko czynnikiem „spustowym” (wyzwalającym) dla depresji właściwej.

„Depresja maskowana”

U części chorych na depresję objawy smutku czy spadku zainteresowań mogą być niezauważalne, natomiast stwierdza się u nich liczne dolegliwości bólowe lub inne skargi somatyczne, np. zaburzenia snu, spadek łaknienia lub poczucie osłabienia. Jeśli dolegliwości te nie znajdują odbicia w stanie somatycznym, chorzy nie reagują np. na leki przeciwbólowe, a objawy nasilają się w godzinach rannych, co więcej w rodzinie chorego można zidentyfikować przypadki depresji, to mamy do czynienia z depresją maskowaną.

Depresja u osób w podeszłym wieku

Zaburzenia depresyjne u osób w wieku podeszłym występują częściej niż w innych grupach wiekowych. Przyczyny tej depresji (dawniej nazywanej depresją inwolucyjną) mogą być bardzo różne, natomiast obraz kliniczny wyróżnia się: licznymi dolegliwościami bólowymi, skargami na kłopoty z pamięcią oraz częstszym występowaniem niepokoju ruchowego i psychicznego.

Psychoterapeuta Wrocław
Prof. dr hab. n. med.
Donata Kurpas

Gabinet psychoterapii we Wrocławiu
Stefana Jaracza 69/1
50-305 Wrocław

Psychoterapeuta Donata Kurpas

Szkolenie w zakresie psychoterapii
2006 – ukończone studia podyplomowe Podstawy Psychoterapii – pierwsza część 4-letniego kształcenia; Uniwersytet Jagielloński, Medyczne Centrum Kształcenia Podyplomowego Uniwersytetu Jagiellońskiego
od 2007 – członek Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Sekcji Psychoterapii
2008 – ukończone studia podyplomowe Szczegółowe Problemy Psychoterapii – druga część 4- letniego kształcenia; Uniwersytet Jagielloński, Medyczne Centrum Kształcenia Podyplomowego Uniwersytetu Jagiellońskiego

Doświadczenie kliniczne
2005-2008 – psychoterapia treningowa w ramach grupy self (125 godzin) – Ewa Niezgoda, Kraków
od 2007 – gabinet psychoterapii indywidualnej i grupowej: pacjenci z zaburzeniami lękowymi i/lub depresyjnymi, z zaburzeniami odżywiania, terapia par.
2008 – zgrupowanie treningowe (60 godzin) – w ramach szkolenia z zakresu psychoterapii
2008 – trening interpersonalny (40 godzin) – Halina Nałęcz-Nieniewska, Warszawa
2008-2010 – psychoterapia treningowa indywidualna (98 sesji) – Katarzyna Ćwirko-Kusztan, Wrocław
2016 – staż na Oddziale Dziennym Leczenia Nerwic Kliniki Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu (240 godzin)
2018 – staż na Oddziale Dziennym Psychiatrycznym (Feniks – Sosnowiec) – psychoterapia grupowa zaburzeń psychotycznych i afektywnych (120 godzin)