Zaburzenia osobowości

Osobowość to wszystkie dyspozycje i cechy psychiczne oraz fizyczne osoby, ukształtowane dziedzicznie i przez środowisko. Cechy osobowości to intelekt, uczucia, wola, napęd psychoruchowy. Łączy się z poczuciem tożsamości, poczuciem bycia sobą, niezależnością od zmiennych reakcji, wywołanych okolicznościami. Zaburzenia osobowości nie są łatwe w diagnozowaniu, ze względu na duże zróżnicowanie rodzajów osobowości.

Kryteria zaburzeń osobowości:

  • przewlekle trwający wzorzec patologicznych zachowań i/lub przeżywania manifestujący się w zakresie poznawczej, afektywnej, interpersonalnej, kontroli impulsów,
  • stabilność tych wzorców – sztywność zachowań (wzorzec zachowań),
  • prowadzi do pogorszenia funkcjonowania.

Przykłady:

Osobowość paranoidalna

Cechy: dominujący brak zaufania i podejrzliwość wobec innych, tak że motywy ich postępowania są oceniane jako wrogie. Pacjent ma nawracające, nieuzasadnione podejrzenia, dotyczące wierności współmałżonka. Niechętnie zwierza się innym z powodu nieuzasadnionego lęku, że użyją oni uzyskanych informacji przeciwko niemu.

Osobowość schizotypowa

Cechy: wzorzec zachowań zdominowany społecznymi i interpersonalnymi deficytami naznaczonymi silnym dyskomfortem i ograniczoną zdolnością do bliskich znajomości. Mogą wystąpić także zaburzenia poznawcze i percepcyjne oraz dziwaczne zachowania. Pacjent okazuje niedostosowany lub sztywny afekt, myśli odnoszące (z wykluczeniem urojeń odnoszących), dziwaczne przekonania lub myślenie magiczne, które wpływa na zachowanie i jest niezgodne z normami subkulturowymi (np. wiara w zabobony, jasnowidzenie, telepatię lub „szósty zmysł”). W dzieciństwie i młodości mogły pojawiać się dziwaczne fantazje i zajęcia.

Osobowość schizoidalna

Cechy: wzorzec zachowań zdominowany oderwaniem od relacji międzyludzkich i ograniczonym wyrażaniem emocji w kontaktach interpersonalnych. Chory znajduje przyjemność w nielicznych, jeśli w ogóle, zajęciach, prawie zawsze wybiera samotne zajęcia, brak mu przyjaciół lub powierników innych niż najbliżsi krewni.

Osobowość bierno-agresywna

Cechy: wzorzec zachowań zdominowany negatywnym nastawieniem i biernym oporem względem wymagań stosownego zachowania.

Osobowość depresyjna

Cechy: wzorzec zachowań zdominowany depresyjną percepcją i zachowaniem. Chory jest pogrążony w myślach i ma skłonność do martwienia się.  Jego samoocena skupia się na niedostateczności, bezwartościowości i niskim mniemaniu o sobie.

Osobowość histrioniczna

Cechy: wzorzec zachowań zdominowany przesadnym wyrazem emocjonalnym i staraniami o zwrócenie na siebie uwagi. Pacjent łatwo ulega sugestiom, tj. łatwo znajduje się pod wpływem innych osób lub okoliczności, czuje się nieswojo w sytuacjach, w których nie jest w centrum uwagi. Wzajemne oddziaływania z innymi często charakteryzują się niestosownymi uwodzicielskimi lub prowokacyjnymi zachowaniami seksualnymi.

Osobowość narcystyczna

Cechy: wzorzec zachowań zdominowany nastawieniem wielkościowym (w wyobraźni lub na jawie), potrzebą bycia podziwianym, brakiem empatii. Pacjent wierzy, że jest „szczególny”, unikatowy i może być zrozumiany tylko przez i zadawać się jedynie z innymi „szczególnymi” lub o wysokim statusie ludźmi (lub instytucjami), brakuje mu empatii. Nie chce rozpoznawać uczuć i potrzeb innych i nie chce identyfikować się z nimi.

Osobowość border-line (BPD)

Cechy: wzorzec zachowań zdominowany niestabilnością w relacjach interpersonalnych, ocenie osoby własnej i afektach oraz zaznaczona wybuchowość. Impulsywność występuje w co najmniej dwu dziedzinach, które potencjalnie są zagrożeniem dla pacjenta (np. wydatki, seks, używki, nieostrożna jazda, żarłoczność). Chory wykazuje skłonność do niestabilnych i intensywnych związków z naprzemiennym oscylowaniem między idealizacją a dyskredytacją.

Osobowość antysocjalna

Cechy: wzorzec zachowań zdominowany pogardą dla cudzych praw i ich gwałceniem poczynając od 15. roku życia. Chorego cechuje drażliwość i agresywność, na które wskazuje udział w powtarzających się bójkach i napaściach oraz konsekwentna nieodpowiedzialność z niemożnością utrzymania stałej pracy i dotrzymania zobowiązań finansowych.

Osobowość unikowa

Cechy: wzorzec zachowań zdominowany przejawami społecznych zahamowań, poczuciem nieprzystawania i nadwrażliwością na negatywną ocenę. Pacjent wykazuje powściągliwość w relacjach intymnych, ponieważ obawia się, że zostanie zawstydzony lub wykpiony. Widzi siebie jako społecznie niekompetentnego, zatrwożonego lub skrytego w stosunku do innych.

Osobowość zależna

Cechy: dominująca i przesadna potrzeba opieki, która prowadzi do zachowań nacechowanych uległością oraz strachem przed opuszczeniem. Początek zaburzeń ma miejsce w wieku młodzieńczym. Pacjent jest gotów użyć nadmiernych środków, aby uzyskać opiekę i wsparcie od innych, do tego stopnia, że dobrowolnie zrobi nieprzyjemne rzeczy.  Czuje się nieswojo i bezradnie, gdy jest samotny, z powodu wyolbrzymionych lęków, że nie będzie w stanie zatroszczyć się o siebie.

Osobowość anankastyczna

Cechy: wzorzec zachowań zdominowany dbałością o porządek, perfekcjonizmem, kontrolą umysłową i w kontaktach interpersonalnych, kosztem elastyczności, otwartości i efektywności. Pacjent jest nieadekwatnie do sytuacji sumienny, skrupulatny i nieugięty w sprawach moralności, etyki i wartości (co nie jest wyjaśnione przez kulturową czy religijną identyfikację), okazuje sztywność i upór.

Terapia zaburzeń osobowości

Zaburzenia osobowości można leczyć. Zależnie od nasilenia objawów podejmuje się decyzję o terapii lekami, jednak podstawą leczenia jest psychoterapia, polegająca na celowym, świadomym i programowym oddziaływaniu na pacjenta technikami werbalnymi i niewerbalnymi, mającymi na celu usunięcie lub zmniejszenie występujących u niego objawów i poprawie codziennego funkcjonowania.

Prof. dr hab. n. med.
Donata Kurpas

Gabinet psychoterapii we Wrocławiu
Stefana Jaracza 69/1
50-305 Wrocław

Psychoterapeuta Donata Kurpas

Szkolenie w zakresie psychoterapii
2006 – ukończone studia podyplomowe Podstawy Psychoterapii – pierwsza część 4-letniego kształcenia; Uniwersytet Jagielloński, Medyczne Centrum Kształcenia Podyplomowego Uniwersytetu Jagiellońskiego
od 2007 – członek Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Sekcji Psychoterapii
2008 – ukończone studia podyplomowe Szczegółowe Problemy Psychoterapii – druga część 4- letniego kształcenia; Uniwersytet Jagielloński, Medyczne Centrum Kształcenia Podyplomowego Uniwersytetu Jagiellońskiego
od 2023 – członek Polskiej Federacji Psychoterapii

Doświadczenie kliniczne
2005-2008 – psychoterapia treningowa w ramach grupy self (125 godzin) – Ewa Niezgoda, Kraków
od 2007 – gabinet psychoterapii indywidualnej i grupowej: pacjenci z zaburzeniami lękowymi i/lub depresyjnymi, z zaburzeniami odżywiania, terapia par.
2008 – zgrupowanie treningowe (60 godzin) – w ramach szkolenia z zakresu psychoterapii
2008 – trening interpersonalny (40 godzin) – Halina Nałęcz-Nieniewska, Warszawa
2008-2010 – psychoterapia treningowa indywidualna (98 sesji) – Katarzyna Ćwirko-Kusztan, Wrocław
2016 – staż na Oddziale Dziennym Leczenia Nerwic Kliniki Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu (240 godzin)
2018 – staż na Oddziale Dziennym Psychiatrycznym (Feniks – Sosnowiec) – psychoterapia grupowa zaburzeń psychotycznych i afektywnych (120 godzin)