Jakie są nurty w psychoterapii?

Dzięki wielu nurtom psychoterapii, można ją doskonale dopasować do problemu pacjenta i jego specyfiki. Każdy rodzaj psychoterapii charakteryzuje się innym źródłem inspiracji, podejściem, sposobem prowadzenia terapii oraz założeniami teoretycznymi.

Główne nurty psychoterapii to:

Terapia psychodynamiczna

Nurt ten wywodzi się z założenia, że zachowanie człowieka to efekt sterowania nim przez wewnętrzne, nieuświadomione mechanizmy i ukryte potrzeby. Pacjent skupia się na przeżywaniu, emocjach, związanych z nimi objawach w ciele. Psychoterapeuta wyznacza cele terapeutyczne i pomaga pacjentowi je osiągać. Celem terapeuty jest dookreślenie podczas sesji nieświadomych impulsów i konfliktów oraz ich analiza wspólnie z pacjentem. Zwykle jest to terapia długoterminowa. Terapia sprawdza się w leczeniu zaburzeń osobowości, psychosomatycznych, lękowych i depresyjnych oraz odżywiania. Wspomaga wprowadzaniem zmian w strukturze osobowości pomocna jest więc u pacjentów nieradzących sobie z nieśmiałością, agresją, czy innymi trudnymi emocjami. Jako wspomagająca może być skuteczna na dalszych etapach terapii uzależnienia. Najczęściej sesje psychoterapii mają miejsce raz w tygodniu, choć częstotliwość zależna jest od trudności pacjenta. Długość trwania terapii nie jest określona. Wszystko zależy od problemu i jego zaawansowania. Są sytuacje, gdy wystarczy tylko kilka sesji, ale i takie, gdy oczekiwany efekt przychodzi dopiero po latach terapii. Rozróżniamy więc terapię długoterminową i krótkoterminową. Terapia krótkoterminowa skupiona jest na konkretnym celu (problemie). W przypadku terapii długoterminowej problem jest bardzo ogólny, wymagający dogłębnej analizy i zbadania.

Psychoanaliza (psychoterapia analityczna)

Zakłada, że obecne problemy danej osoby wynikają ze struktury osobowości, wewnętrznych konfliktów oraz zdarzeń z przeszłości. Psychoterapeuta jest lustrem dla przeżyć pacjenta i razem z pacjentem dookreśla jakie struktury w przeżywaniu i życiowe doświadczenia wpływają na obecne postrzeganie rzeczywistości przez pacjenta. Spotkania odbywają się kilka razy w tygodniu. Psychoanaliza trwa kilka lat. Ten rodzaj terapii wspomaga radzenie sobie z trudnymi, często nawracającymi emocjami np. lękiem, agresją, smutkiem, huśtawką nastrojów, obniżonym nastrojem. Może być też skuteczna w leczeniu objawów psychosomatycznych.

Terapia poznawczo-behawioralna

To jedna z najpopularniejszych i najbardziej przebadanych pod kątem skuteczności metod psychoterapii. Wywodzi się z behawioryzmu, czyli przeświadczenia, że zaburzenia w zachowaniach to efekt wyuczonych reakcji na różne bodźce. Celem terapii jest zmiana nieprawidłowych reakcji oraz wypracowanie nowych zachowań i innego sposobu myślenia. Terapia bazuje na podejściu edukacyjnym – pacjent nabywa umiejętności, dzięki którym sam będzie mógł rozwiązać swoje problemy. Terapia zwykle trwa od 10 do 16 godzinnych sesji.

Stosuje się ją w terapii zaburzeń depresyjnych i lękowych. Niektóre techniki stosuje się również w leczeniu zaburzeń odżywiania, stresu pourazowego czy zaburzeń osobowości.

Terapia humanistyczna

Zakłada, że w każdym człowieku leży ogromny potencjał (zdolności, talenty), który powinien wykorzystać do samorozwoju. W terapii humanistycznej każdego chorego traktuje się podmiotowo, empatycznie, z ogromnym zrozumieniem. Zakłada się, że źródłem problemów jest stosowanie nieodpowiednich normy i wartości, które kłócą się z prawdziwymi potrzebami. Terapia może być krótko- i długoterminowa. Wszystko zależy od rodzaju problemu. Terapia humanistyczna pozwala wyjść z trudnych życiowych sytuacji. Skuteczna jest także w zaburzeniach depresyjnych i lękowych czy zaburzeniach odżywiania. Może wspomagać budowanie satysfakcjonujących związków i korygować relacje z innymi.

Psychoterapia Gestalt

To rodzaj psychoterapii humanistycznej opartej na przeświadczeniu o złożoności człowieka. Celem terapii jest zwiększenie samoświadomości pacjenta w kierunku czerpania z życia radości i wskazanie, jak rozwiązywać problemy, wykorzystując wewnętrzną siłę i własne możliwości. Pacjent lepiej poznaje siebie, odkrywa potencjał, osiąga wewnętrzną harmonię, pozbywa się stereotypów na temat własnej osoby i staje się świadomy swoich ograniczeń, co w efekcie ułatwia funkcjonowanie. To terapia długoterminowa. Trwa od roku do kilku lat.

Sprawdza się w większości problemów psychologicznych. Najczęściej jednak stosowana jest u tych, którzy chcą lepiej zrozumieć samych siebie i poprawić jakość swojego życia np. przez wyeliminowanie wewnętrznych konfliktów.

Psychoterapia systemowa

To rodzaj terapii, w której uczestniczy kilka osób. Może to być psychoterapia rodzinna lub małżeńska. Celem terapii systemowej jest poprawa relacji między osobami w związku lub w rodzinie. Ponieważ osoby objęte terapią stanowią swoisty system, najważniejsze jest usprawnienie komunikacji, wprowadzenie zasad i nakreślenie struktury, co sprawi, że system będzie działał prawidłowo. Czas trwania terapii jest bardzo zróżnicowany i uzależniony od problemu. Może trwać zarówno kilka tygodni, jak i kilka lat. Terapia systemowa najlepiej sprawdza się w rozwiązywaniu problemów małżeńskich (terapia małżeńska) czy wychowawczych, ale także w sytuacjach emocjonalnych kryzysów np. dotyczących śmierci członka rodziny, jego choroby lub rozwodu.

Psychoterapia narracyjna

Może odbywać się zarówno indywidualnie, jak i w grupie. Specyfika terapii opiera się na przeświadczeniu, że każdy człowiek jest narratorem swojego życia. To, w jaki sposób opowiadamy o swoich doświadczeniach i uczuciach, kształtuje sposób postrzegania ich przez nas samych oraz nadaje im sens. W tym rodzaju terapii istnieje partnerska relacja między psychoterapeutą a pacjentem – terapeuta przejmuje język wypowiedzi pacjenta, aby móc porozumiewać się z nim na podobnym poziomie. Celem terapii jest zmiana narracji pacjenta tam, gdzie wprowadza ona błędną interpretację. Terapia nie ma określonych ścisłych ram czasowych. Jej długość uzależnia się m.in. od rodzaju problemu pacjenta. Terapia narracyjna sprawdza się u osób, które odczuwają trudności w radzeniu sobie w życiu i chcą poprawić jego jakość, dookreślić życiowe cele. Zalecana jest w leczeniu depresji i innych zaburzeń, które wpływają również na bliskich chorego.

Psychoterapia zorientowana na proces

Początkowo skupiała się na łączeniu snów z zachowaniem ciała, dziś analizuje wszelkie ludzkie doświadczenia, o których mówi podczas terapii pacjent – najczęściej są to opisy wydarzeń, które właśnie zrobiły na nim wrażenie. Psychoterapeuta dookreśla w tym opisie potencjał do zmiany zachowania pacjenta. Terapia nie określa ram czasowych i może trwać od kilku tygodni do kilku lat. Zostaje to określone w założeniach terapii, po zapoznaniu się terapeuty ze specyfiką problemu pacjenta. Terapia wspomaga leczenie stanów lękowych i depresyjnych. Pomocna jest także w terapii ofiar przemocy i innych nadużyć.

Terapia ericksonowska

Założeniem terapii jest to, że każdy człowiek jest jednostką niepowtarzalną, dlatego sama terapia powinna być uszyta na jego miarę. Według twórcy tej psychoterapii – Ericksona, każdy ma w sobie potencjał do rozwiązywania problemów. Najważniejsze to znaleźć ten potencjał poprzez zainicjowanie jakiejś zmiany w życiu. W celu dotarcia do ukrytych zasobów, pacjenta często poddaje się hipnozie. Może mieć charakter zarówno krótkoterminowy, jak i długoterminowy. Wszystko zależy od rodzaju problemu oraz jego skali. Sprawdza się w leczeniu lęków, stanów depresyjnych, zaburzeń odżywiania, ale też i objawów psychosomatycznych. Może być metodą prowadzenia terapii par.

TSR – terapia skoncentrowana na rozwiązaniach

Najistotniejsze w tej metodzie terapeutycznej jest skoncentrowanie się na celu do osiągnięcia, a nie na analizowaniu zdarzeń, które stały się źródłem problemów. Terapia polega na uzyskaniu jak najszybszego efektu, więc powinna trwać krótko. Może pomóc pacjentowi skupić się na dokonaniach i sukcesach.

NLP (programowanie neurolingwistyczne)

W myśl zasady, że źródłem siły jest podświadomość, w terapii pokazuje się pacjentowi inne spojrzenie na wydarzenia z przeszłości. To, co było porażką i jest niewarte pamiętania, powinno być wymazane z pamięci. Pamiętać należy przede wszystkim o sukcesach i osiągnięciach. Terapia zwykle jest krótkoterminowa. Terapia NLP sprawdza się jako metoda autopromocji, automotywacji. Pomaga zwiększyć skuteczność działań. Wykorzystuje się ją np. w celu podniesienia efektywności pracy, ułatwienia osiągnięcia sukcesu zawodowego (sztuka negocjacji) i prywatnego (szkoły uwodzenia).

Biorąc pod uwagę strukturę prowadzenia terapii wyróżnia się psychoterapię indywidualną, grupową i psychoterapię par:

Psychoterapia indywidualna

To bezpośredni kontakt psychoterapeuty z pacjentem. Budują oni wspólną przestrzeń, w obrębie której poruszają się podczas terapii. Na początku terapeuta ustala wspólnie z pacjentem tzw. kontrakt. Określa on częstotliwość i czas trwania psychoterapii, zasady jej prowadzenia oraz możliwości. Największym atutem psychoterapii indywidualnej jest skupienie się na konkretnym problemie pacjenta. Między psychoterapeutą i pacjentem powstaje relacja, która jest przestrzenią wprowadzania zmian.

Psychoterapia grupowa

Psychoterapia grupowa to cykl spotkań psychoterapeuty z grupą osób, które łączy podobny problem. Otwarte mówienie o swoich problemach przy innych osobach wymaga odwagi. Grupa jest jednak dodatkowym źródłem refleksji, wsparcia i doświadczeń. Podkreśla się także inne zalety psychoterapii grupowej m.in. łatwiejsze zaakceptowanie swojego problemu na tle grupy, wzmocnienie wiary w siebie, poczucie wspólnoty, odbudowanie własnego poczucia wartości, wyjście z osamotnienia. Członkowie grupy nie tylko uzyskują sami wsparcie od innych, ale mogą również sami to wsparcie dawać, co przynosi poczucie bycia potrzebnym. Liczebność grupy jest zależna od problemów, z którymi przychodzą pacjenci. Na przykład przy zaburzeniach lękowych grupy powinny liczyć jedynie kilka osób. Prowadzi się tzw. grupy zamknięte, gdzie liczebność uczestników jest stała przez całą terapię oraz grupy otwarte, gdzie w trakcie terapii mogą dołączać nowe osoby.

Psychoterapia par

Zwykle jest ona potrzebna, gdy w związku (niekoniecznie małżeńskim) pojawiają się trudności, z którymi para nie radzi sobie. Założeniem terapii par nie jest zmiana jednego partnera, ale wzajemne zrozumienie swoich potrzeb i oczekiwań. Z tego rodzaju terapii można skorzystać także w celu poprawy relacji. Warunkiem prowadzenia terapii par jest obopólna zgoda partnerów. Sesje terapeutyczne trwają dłużej niż w przypadku terapii indywidualnej, ich częstotliwość jest rzadsza niż w przypadku terapii indywidualnej.

Kiedy psychoterapia jest skuteczna?

Skuteczność psychoterapii zależy od wielu czynników m.in. od:

• odpowiedniego doboru rodzaju terapii do problemu,
• powstania zaufania i dobrej relacji psychoterapeuty z pacjentem,
• wyboru właściwego psychoterapeuty,
• zaangażowania i motywacji pacjenta.

Skuteczność psychoterapii niejednokrotnie została udowodniona badaniami. Efekty terapii widoczne są po różnym czasie – w przypadku terapii krótkoterminowej, efekt zobaczymy szybciej niż przy psychoterapii długoterminowej. Aktualny miernik skuteczności psychoterapii wynosi 0,8. Oznacza to, że osoba, która zakończyła psychoterapię lepiej funkcjonuje niż 80% pacjentów oczekujących na leczenie. Skuteczność psychoterapii jest często trwała. Swoimi regułami rządzą się jednak terapie leczące uzależnienia – tu powrót do nałogu bywa częsty. Warto również dodać, że psychoterapia bywa skuteczniejsza w utrzymywaniu efektów leczenia niż farmakoterapia, która nie koryguje przyczyn zaburzeń. Oczekiwanym rezultatem psychoterapii jest poprawa jakości życia pacjenta pod względem płynącej z niego satysfakcji. Skutki udanej psychoterapii łatwo rozpoznać. Widzi je pacjent, który przestaje cierpieć i widzą te efekty bliscy pacjenta oraz osoby z otoczenia zawodowego i prywatnego.

Trudno jednoznacznie określić na początku procesu jaka będzie skuteczność psychoterapii. Wiele zależy od nastawienia do terapii, rodzaju problemu, oczekiwań, a także relacji między pacjentem a danym psychoterapeutą. Należy mieć świadomość, że psychoterapia nie jest sposobem na otrzymanie gotowej recepty na życie. Proces zmian (zwłaszcza w strukturze osobowości) wymaga czasu. Trudno go przyspieszyć. Jednak w rezultacie psychoterapia niesie szansę na odkrycie źródła uczuć i zachowań, a także wypracowanie innego sposobu postrzegania i reagowania w różnych sytuacjach.

Na poprawę stanu psychicznego pacjent może liczyć, uczestnicząc regularnie w sesjach terapeutycznych. Czasem wymaga to kilkumiesięcznego leczenia, innym razem trwającego ponad rok. Może się też zdarzyć, że terapię trzeba powtarzać. Niektóre zaburzenia psychiczne wymagają połączenia psychoterapii z leczeniem farmakologicznym, szczególnie w czasie nasilenia objawów.

Jaki powinien być psychoterapeuta?

W psychoterapii relacja między pacjentem a psychoterapeutą jest najważniejsza. Zaufanie i porozumienie to podstawa prowadzenia tego typu leczenia. Dobry terapeuta buduje dla pacjenta życzliwe wsparcie, ugruntowane szacunkiem, otwartością, szczerością, cierpliwością, autentycznością i empatią. Umożliwia to zaangażowanie w terapię, wzmocnienie motywacji i zmiany, które bywają trudne.

Psychoterapeuta nie opracowuje gotowych rozwiązań. Naprowadza jednak pacjenta na właściwą drogę, pokazuje możliwości, o których pacjent nie pomyślał, odkrywa tkwiący w nim potencjał. Największą pracę pacjent wykonuje samodzielnie, jednak przy wsparciu i czujnej obecności psychoterapeuty.

Rolą psychoterapeutów jest przede wszystkim pomoc ludziom w każdym wieku w odnalezieniu radości i sensu życia. Psychoterapia pomaga ludziom w czerpaniu radości z życia. Rozwiązywanie problemów doraźnych i przewlekłych ma pozytywnie wpłynąć na jakość życia osoby poddającej się psychoterapii.

Jednak psychoterapia nie jest tylko rozmową, którą możemy przeprowadzić z bliską osobą. Zadaniem psychoterapeuty jest wprawdzie wysłuchanie pacjenta i pomoc w rozwiązaniu jego problemów, ale przede wszystkim dotarcie do głęboko ukrytych emocji pacjenta, często pobrzmiewających na poziomie nieświadomym. To główny cel psychoterapii, którego osiągnięcie umożliwia wyeliminowanie dyskomfortu psychicznego, a często nawet dolegliwości fizycznych wynikających ze stanu psychicznego pacjenta.