Osobowość zależna: przyczyny, objawy, leczenie. Jak sobie radzić?

Co oznacza: osobowość zależna?

Osobowość zależna to jedno z wielu zaburzeń osobowości, które wpływają na sposób, w jaki dana osoba myśli, czuje i zachowuje się. Osobowość zależna, obok histrionicznej, narcystycznej i antyspołecznej, jest jednym z typów osobowości, które charakteryzują się brakiem równowagi w relacjach interpersonalnych. Podczas gdy osobowość narcystyczna i antyspołeczna dążą do realizacji swoich celów i próbują dostosować otoczenie do swoich potrzeb, osobowość zależna polega na oczekiwaniu opieki i pomocy poprzez podporządkowanie się innym.

Osoby z cechami osobowości zależnej często uważają się za bezradne, nieudolne i obawiają się podejmowania działań samodzielnie. Szukają osób, na których mogą polegać w rozwiązywaniu codziennych problemów i spraw życiowych. Oczekują, że inni będą im mówić, co robić nawet w prostych sprawach takich jak wybór ubrań czy wykonywanie rutynowych obowiązków, które od dawna powinny być dla nich naturalne. W zamian są gotowe całkowicie podporządkować się. Chętnie spełniają wszystkie oczekiwania i potrzeby innych, aby tylko uniknąć utraty relacji. Często prowadzą swoje życie w sposób uniemożliwiający zdobycie wyższych kwalifikacji i samodzielne funkcjonowanie (np. unikają uzyskania prawa jazdy czy załatwiania spraw bankowych). Ich życie toczy się wokół partnera, którego trzymają się bardzo kurczowo, ograniczając tym jego swobodę. Ostatecznie partnerzy nie wytrzymują kontroli i braku autonomii.

Więcej o zaburzeniach osobowości.

Jakie są charakterystyczne cechy osobowości zależnej?

Osobowość zależna charakteryzuje się trudnościami z byciem samodzielnym i niezależnym, przekonaniem o własnej niekompetencji, nieudolności i bezradności. Osoby z tym zaburzeniem doświadczają nasilonych obaw przed odrzuceniem, brakiem akceptacji, porzuceniem i osamotnieniem. Zwykle są nieśmiałe i niepewne w relacjach z innymi, często wycofują się z kontaktów społecznych. Dodatkowo są nadwrażliwe na czynniki stresogenne i starają się unikać sytuacji trudnych.

Osoby z osobowością zależną unikają podejmowania samodzielnych decyzji, często wycofują się z podjętych działań i przerzucają odpowiedzialność za podejmowanie decyzji na innych. Bezwolnie polegają na innych, nawet w najmniej istotnych sprawach. Podporządkowują się oczekiwaniom i wymaganiom innych, rezygnując z własnych pragnień i potrzeb z obawy przed urażeniem, konfliktem i porzuceniem.

Wykazują skłonność do przywiązywania się i uzależnienia od silnych osób, a także do stapiania swojej tożsamości z tożsamością innych. Rzadko mają odmienne zdanie i łatwo ulegają perswazji. Często wykazują łatwowierność i niski poziom nieufności oraz podejrzliwości. Nieustannie towarzyszą im wątpliwości, niezdecydowanie i wahania, co paraliżuje ich efektywność działania i prowadzi do małej dynamiki życiowej.

Dodatkowo, osoby z osobowością zależną mają niski poziom zdolności do przeżywania radości, odczuwania przyjemności i spontanicznych reakcji.

Wszystkie te cechy osobowości zależnej sprawiają, że osoby dotknięte tym zaburzeniem mają trudności w funkcjonowaniu w pełni niezależnie i z własną autonomią.

Cechy silnej psychiki.

Jakie są podtypy tego zaburzenia osobowości?

Osobowość bierno-zależna jest terminem stosowanym w odniesieniu do zaburzeń, w których dominującą cechą jest poczucie bezradności, silne podporządkowanie się oraz poszukiwanie akceptacji i aprobaty w relacjach. Istnieją różne podtypy tego zaburzenia, takie jak osobowość zależna unikająca, osobowość zależna niedojrzała i osobowość zależna pozbawiona własnego „ja”.

Osobowość zależna unikająca charakteryzuje się brakiem inicjatywy, unikaniem autonomii oraz silnymi obawami i niepokojem związanymi z utratą opieki, wsparcia i poczucia bezpieczeństwa. Osoby te często doświadczają wybuchów złości wobec osób, które ich zdaniem powinny bardziej troszczyć się o nie. Mogą również odczuwać smutek, napięcie, osamotnienie i izolację społeczną, a także skarżyć się na brak energii i stałe uczucie zmęczenia.

Osobowość zależna niedojrzała objawia się brakiem umiejętności społecznych potrzebnych do pełnego dorosłego funkcjonowania. Osoby te (niezależnie od wieku) mogą zachowywać się jak adolescenci, wykazywać beztroskę i bierność. Mogą również mieć trudności z silną identyfikacją płciową i przejęciem ról związanych z płciowością.

Osobowość zależna pozbawiona własnego „ja” charakteryzuje się tendencją do całkowitego utożsamienia się z innymi osobami i zatracenia własnej tożsamości. Osoby te idealizują partnerów, z którymi są związane, traktując ich jako wszechpotężnych opiekunów, którzy zapewniają im poczucie bezpieczeństwa i ochronę. Przeżywanie utraty takiej relacji może prowadzić do lękowych i depresyjnych epizodów.

Warto zaznaczyć, że istnieją również style funkcjonowania, które mieszczą się w granicach normy. Osoby o stylu oddanym lub zgodnym wykazują łagodność, empatię i gotowość do współpracy. Różnica polega na tym, że osoby z zaburzeniem osobowości zależnej mają stałe trudności w samodzielnym funkcjonowaniu i podejmowaniu decyzji bez polegania na innych.

Więcej o relacji z samym sobą.

Jakie są przyczyny osobowości zależnej?

Istnieje wiele czynników, które mogą przyczynić się do rozwoju osobowości zależnej. Warto pamiętać o aspektach genetycznych, doświadczeniach związanych z opieką w dzieciństwie, niskiej samoocenie oraz relacjach rodzinnych charakteryzujących się nadmierną opieką lub dominacją. Osoby dotknięte tym zaburzeniem często mają trudności w radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami życiowymi, co w efekcie prowadzi do wzmożonej zależności od innych.

W rozwoju osobowości zależnej główną przyczyną upatruje się w nadopiekuńczości i nadmiernej troskliwości ze strony rodziców. Zaspokajanie wszystkich potrzeb i zachcianek dziecka prowadzi do zmniejszenia jego samodzielności. Tacy rodzice często nie sprzyjają niezależnemu rozwojowi dziecka, gdyż stale koncentrują się na udzielaniu pomocy i zaspokajaniu potrzeb emocjonalnych. Takie podejście ogranicza motywację dziecka do eksploracji świata na własną rękę, ponieważ wszystko dostarczane jest mu bez wysiłku. Wraz z dorastaniem, nadmierna troska i ochrona ze strony rodziców przechodzi w silną kontrolę. W rezultacie powszechna kontrola ze strony rodziców skutkuje wykształceniem uległości u dziecka, a wszelkie próby buntu, zdobycia autonomii i niezależności spotykają się z karą i budzą poczucie winy. Część dzieci sprzeciwia się takiej formie rodzicielstwa w okresie dojrzewania i zaczyna rozwijać własną tożsamość. Istnieją jednak dzieci, które nie są w stanie wyjść poza krąg nadopiekuńczości rodziców i pozostają zależne, nawet w wieku dorosłym.

Czasami emocjonalna więź między dzieckiem a rodzicem przyjmuje charakter symbiotycznego związku. Nieprawidłowa struktura systemu rodzinnego i trudności w relacjach małżeńskich mogą sprzyjać rozwojowi zależności u dziecka. Dla rodziców takie bliskie więzi, możliwość kontrolowania i kierowania dzieckiem oraz skupienie uwagi na nim, wypełniają pustkę emocjonalną między małżonkami, a czasami chronią przed rozpadem małżeństwa. Niekiedy nadmiernie opiekuńcza matka, która samotnie wychowuje dziecko i dla której dziecko stanowi jedyny cel i sens życia, może indukować rozwój osobowości zależnej. Matka, poprzez dysfunkcyjny styl rodzicielski, tworzy symbiotyczną więź z dzieckiem, dla którego zbyt trudne jest porzucenie samotnej matki i wejście w dorosłość, osiągnięcie samodzielności i niezależności, w tym utworzenie własnego systemu rodzinnego.

Więcej o zdrowych relacjach.

Na czym polega leczenie osobowości zależnej?

Psychoterapia jest podstawową formą leczenia osobowości zależnej. Zazwyczaj osoby zależne mają silną motywację do psychoterapii, a siła i autorytet terapeuty dobrze wkomponowuje się w oczekiwania i potrzeby osób zależnych. Za najbardziej skuteczną uważana jest psychoterapia w nurcie psychodynamicznym z elementami terapii interpersonalnej i poznawczej.

Psychoterapia psychodynamiczna pozwala na analizę źródeł problemów i uzyskanie wglądu np. w rolę opiekunów w powstaniu zaburzenia. Psychoterapia psychodynamiczna powinna prowadzić do modelowania struktury osobowości, zmiany patologicznych wzorców relacji z innymi, uzyskanie poczucia autonomii. Skuteczność terapii jest często wzmacniana metodami interpersonalnymi i poznawczymi, które pozwalają na konfrontację dysfunkcjonalnego dychotomicznego (czarno-białego) sposobu myślenia.

Podjęcie psychoterapii powinno być poprzedzone procesem diagnostycznym, ponieważ w indywidualnych sytuacjach może być konieczne włączenie leczenia farmakologicznego, np. w przypadku, gdy zaburzeniom osobowości towarzyszą nasilone objawy innych zaburzeń psychicznych. Osobowość zależna jest szczególnie podatna na współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych. Do najczęstszych należą zaburzenia lękowe np. fobie, zespół lęku napadowego, będący konsekwencją myślenia katastroficznego i związanego z porzuceniem bądź własną bezradnością. Istnieje silny związek pomiędzy osobowością zależną a depresją. Poczucie bezradności, bezsilności i beznadziejności jest kluczowe dla podatności na zaburzenia depresyjne. Istnieje również podatność osobowości zależnej na zaburzenia psychosomatyczne, które mogą pełnić funkcję ogniskowania uwagi i prowokowania opieki.

Celem psychoterapii jest pomoc osobie z zaburzeniem w byciu bardziej aktywną i niezależną oraz nauczenie jej funkcjonowania w zdrowych związkach. Terapia krótkoterminowa z określonymi celami może pomóc w zmianie zachowań, które wpływają na ogólne funkcjonowanie, nie wprowadzi jednak zmian w strukturze osobowości. Warto podkreślić, że psychoterapeuta powinien być doświadczony w leczeniu tego typu zaburzeń, ponieważ osoby z osobowością zależną mają tendencję do przenoszenia swojego poczucia zależności na osobę im pomagającą. 

Terapia osobowości zależnej w nurcie psychodynamicznym koncentruje się na analizie i zrozumieniu źródeł tego zaburzenia oraz na przebudowie struktury osobowości pacjenta. Terapia oparta na podejściu psychodynamicznym zakłada, że osobowość zależna wynika z nieświadomych procesów psychicznych, które mają swoje korzenie we wczesnym dzieciństwie i interakcjach z opiekunami.

Podczas terapii psychodynamicznej terapeuta skupia się na identyfikowaniu i rozumieniu nieświadomych motywów, pragnień i konfliktów, które przyczyniają się do kształtowania osobowości zależnej. Analiza tych głębszych, nieświadomych procesów pozwala pacjentowi uzyskać wgląd w mechanizmy, które utrzymują jego zależność i kolejno – nauczyć się nowych sposobów radzenia sobie.

Psychoterapeuta w terapii psychodynamicznej może używać różnych technik, takich jak wolne skojarzenia, interpretacje, analiza przeniesienia i przeciwprzeniesienia. Pacjent jest zachęcany do odkrywania swoich nieświadomych myśli, uczuć i pragnień, a następnie analizowania ich w kontekście relacji terapeutycznej. Istotnym celem terapii psychodynamicznej jest również rozwinięcie poczucia autonomii, zwiększenie zdolności do samodzielnego myślenia, stawiania granic i podejmowania decyzji oraz zmiana patologicznych wzorców relacji z innymi.

Psychoterapia psychodynamiczna w przypadku osobowości zależnej może być procesem długoterminowym, ponieważ wymaga odkrycia i przepracowania zakorzenionych konfliktów i wzorców zachowań. Jednak dłuższy czas terapii może przyczynić się do trwałych zmian osobowościowych, wzrostu samoświadomości pacjenta oraz wymodelowania nowych strategii radzenia sobie.

Więcej o psychoterapii.

Jak radzić sobie z osobowością zależną na co dzień?

Ważne jest rozwijanie samoświadomości i samodzielności. Warto starać się zrozumieć swoje potrzeby, emocje i granice, a także uczyć się stawiania sobie priorytetów i podejmowania decyzji samodzielnie. Wsparcie od bliskich osób może być korzystne, ale równocześnie ważne jest budowanie swojej niezależności i umiejętności radzenia sobie z trudnościami.

Oto kilka przykładowych technik, które mogą pomóc osobie z osobowością zależną radzić sobie na co dzień:

1. Samodzielność i podejmowanie decyzji: Pracuj nad rozwijaniem swojej niezależności i zdolności do podejmowania decyzji. Zadawaj sobie pytania, jakie są Twoje preferencje, potrzeby, cele i podejmuj świadome wybory. Stopniowo zwiększaj zakres sytuacji, w których samodzielnie podejmujesz decyzje.
2. Rozwijanie umiejętności asertywności: Nauka asertywności jest kluczowa dla osób z osobowością zależną. Ucz się wyrażać swoje potrzeby, opinie i granice w sposób bezpośredni i szanujący obie strony relacji. Ćwicz komunikację asertywną, aby wyrazić swoje potrzeby i prośby.
3. Budowanie wsparcia społecznego: Poszukaj wsparcia społecznego w swoim otoczeniu. Budowanie zdrowych, zrównoważonych relacji z innymi ludźmi może pomóc w zmniejszeniu poczucia zależności. Znajdź grupy wsparcia lub terapię grupową, gdzie możesz spotkać innych ludzi, którzy również pracują nad podobnymi problemami.
4. Zwiększenie samoświadomości: Zwróć uwagę na swoje myśli, uczucia i zachowania. Uważnie obserwuj siebie i analizuj, co motywuje Twoje działania i jakie wzorce powtarzasz. Pracuj nad identyfikacją swoich nieświadomych przekonań i mechanizmów obronnych, które utrzymują zależność.
5. Utrzymywanie zdrowych granic: Wypracuj zdrowe granice w relacjach z innymi. Naucz się mówić „nie” w adekwatnych sytuacjach, wyrażaj swoje potrzeby i preferencje. Pamiętaj, że masz prawo do własnych granic i że Twoje potrzeby są ważne.
6. Budowanie pewności siebie: Pracuj nad budowaniem swojego poczucia własnej wartości i pewności siebie. Doceniaj swoje osiągnięcia, umiejętności i pozytywne cechy. Wyznacz sobie cele i podejmuj działania, które przyczyniają się do poczucia własnej skuteczności i sprawczości.
7. Szukanie wsparcia terapeutycznego: Jeśli odczuwasz trudności w radzeniu sobie z osobowością zależną, warto rozważyć skorzystanie z pomocy terapeutycznej. Psychoterapeuta może pomóc Ci w lepszym zrozumieniu siebie, rozwijaniu zdrowych strategii radzenia sobie i przepracowywaniu głębszych przyczyn zależności.

Pamiętaj, że radzenie sobie z osobowością zależną może być procesem długotrwałym i wymagać czasu, cierpliwości oraz determinacji. Praca nad rozwojem osobistym i szukanie wsparcia może przyczynić się do pozytywnych zmian i wzrostu autonomii.

Więcej o komunikacji z relacji z samym sobą.

Jak pomóc osobie bliskiej z osobowością zależną?

Jeżeli chcesz pomóc osobie bliskiej z osobowością zależną – rozważ poniższe wskazówki:

1. Wyrażaj wsparcie i empatię: Wyraź swoje wsparcie i empatię wobec osoby z osobowością zależną. Zastanów się czy rozumiesz, że zależność nie wynika ze słabości, ale jest wynikiem specyficznej dynamiki osobowości. Pokaż zrozumienie i akceptację tej trudności.
2. Promuj samodzielność: Zachęcaj i wspieraj rozwijanie samodzielności u osoby z osobowością zależną. Pomagaj w zwiększaniu poczucia własnej wartości i pewności siebie, a także w podejmowaniu niezależnych decyzji. Unikaj nadmiernej kontroli i wyręczania w podejmowaniu codziennych decyzji.
3. Ustanów zdrowe granice: Określ swoje granice i konsekwentnie je egzekwuj. Osoba z osobowością zależną może mieć trudności z respektowaniem granic innych, więc ważne jest, aby wyrazić swoje potrzeby i oczekiwania. Bądź stanowczy, ale empatyczny w dookreślaniu swoich granic.
4. Zachęcaj do samodzielnego rozwiązywania problemów: Pomóż osobie z osobowością zależną rozwijać umiejętność samodzielnego rozwiązywania problemów. Zachęcaj do poszukiwania rozwiązań i podejmowania działań. Udzielaj wsparcia, ale staraj się nie wykazywać nadmiernej odpowiedzialności.
5. Promuj samodzielność emocjonalną: Pomóż osobie z osobowością zależną w budowaniu samodzielności emocjonalnej. Zachęcaj do identyfikacji i wyrażania emocji, a także do modelowania zdrowych strategii radzenia sobie z trudnościami emocjonalnymi. Wspieraj w budowaniu poczucia własnej wartości i pewności siebie.
6. Poznawaj osobowość zależną: Zdobądź wiedzę na temat osobowości zależnej i rozumienia cech oraz wyzwań z nią związanych. Poznanie tła i mechanizmów tego zaburzenia pomoże Ci lepiej zrozumieć osobę bliską i lepiej reagować na jej potrzeby.
7. Rozważ terapię: Zachęć osobę bliską z osobowością zależną do rozważenia psychoterapii. Wsparcie terapeutyczne pomoże w zrozumieniu korzeni zależności i rozwijaniu zdrowszych strategii radzenia sobie.

Pamiętaj, że każda osoba i sytuacja jest wyjątkowa, dlatego ważne jest, aby dostosować te wskazówki do indywidualnych potrzeb i okoliczności. W przypadku poważnych trudności, zawsze warto skonsultować się z profesjonalistą w dziedzinie zdrowia psychicznego.

Więcej o udzielaniu wsparcia.