Lęk przed bliskością: przyczyny, objawy i leczenie. Jak pokonać?

Lęk przed bliskością (ang. fear of intimacy) to rodzaj lęku związanego z nawiązywaniem bliskich relacji emocjonalnych i/lub fizycznych z innymi ludźmi. Osoby z lękiem przed bliskością mogą obawiać się odrzucenia, zranienia, utraty kontroli lub niezależności, lub też po prostu unikać bliskości, ponieważ czują się z tym niekomfortowo lub zagrożone. W skrajnych przypadkach, lęk przed bliskością może prowadzić do izolacji społecznej i uniemożliwić budowanie zdrowych i satysfakcjonujących związków z innymi ludźmi. Terapia może pomóc w radzeniu sobie z lękiem przed bliskością i rozwijaniu zdrowych wzorców relacyjnych. 

Więcej o emocjach.

Przyczyny lęku przed bliskością

Przyczyny lęku przed bliskością, zwanej także lękiem związanym z przywiązaniem lub fobią związkową, są różnorodne. Mogą nimi być:

• Traumatyczne doświadczenia z przeszłości, takie jak emocjonalna lub fizyczna trauma w związku, która prowadzi do obaw przed powtórzeniem tych doświadczeń w przyszłych związkach.
• Brak pewności siebie, co objawia się niskim poczuciem własnej wartości i obawą przed odrzuceniem lub niezadowoleniem ze strony partnera, prowadząc do unikania bliskości.
• Problemy w relacjach rodzinnych, takie jak negatywne wzorce w rodzinie lub brak zdrowych przykładów związków w dzieciństwie, co wpływa na postrzeganie związków w dorosłym życiu.
• Lęki związane z intymnością, które prowadzą do unikania bliskości emocjonalnej lub fizycznej w związku.
• Przesadne oczekiwania co do związku, które objawiają się niewiarygodnie wysokimi oczekiwaniami wobec partnera i obawą, że partner nie będzie w stanie ich spełnić, co prowadzi do lęku przed bliskością.
• Nieudane wcześniejsze związki, co może prowadzić do obaw przed powtórzeniem negatywnych doświadczeń w kolejnym związku.
• Depresja lub lęk, które wpływają na sposób myślenia o związkach i prowadzą do unikania bliskości.

Syndrom unikania bliskości może przybierać różne formy. Jego główne przyczyny tkwią w doświadczeniach z dzieciństwa, takich jak choroby psychiczne opiekunów lub rodziców, różne formy przemoc, opuszczenie przez rodziców lub alkoholizm w rodzinie, niedostępność emocjonalna i brak poczucia bezpieczeństwa w rodzinie, doświadczanie poczucia niższości oraz przemoc w przedszkolu lub w szkole.

Fobia bliskości może nie być uświadomiona u niektórych osób. Niektórzy racjonalizują swoje lęki, przekonując siebie i innych, że samotność jest dla nich najlepsza i unikają angażowania się w związki. Osoby cierpiące na fobię bliskości często wybierają styl życia, który charakteryzuje się częstymi zmianami np. częstymi przeprowadzkami lub pracą wymagającą częstych podróży. Jednak, w niektórych przypadkach, może to być samoobrona przed nieświadomymi lękami. Wielu psychologów zauważa, zwłaszcza w ostatnim czasie, że jako istoty społeczne, jednym z naszych głównych pragnień jest pozbycie się poczucia wewnętrznej samotności. 

Według teorii psychologicznych główne źródła trudności z bliskością tkwią we wczesnym dzieciństwie. Największy wpływ na to, jak dorosła osoba odczuwa bliskość, ma jej relacja z rodzicami w pierwszych latach życia. Jeżeli potrzeby dziecka dotyczące bezpieczeństwa, ciepła, uznania lub bliskości nie są zaspokajane, z czasem może ono unikać angażowania się w związki, aby unikać rozczarowania i odrzucenia. Osoby, które były wychowywane przez nadopiekuńczych rodziców, również mogą doświadczać lęku przed bliskością, ponieważ rodzice ci ograniczali poczucie własnego „ja” dziecka, co w dorosłości może prowadzić do lęku przed utratą kontroli nad życiem.

Więcej o silnej psychice.

Co może świadczyć o tym, że to lęk przed bliskością?

Objawy lęku przed bliskością mogą różnić się w zależności od osoby, jednak często obejmują:

• Unikanie bliskości emocjonalnej lub fizycznej z innymi ludźmi.
• Trudności w nawiązywaniu lub utrzymywaniu relacji z innymi ludźmi.
• Obawa przed odrzuceniem, zranieniem, utratą kontroli lub niezależności w związku.
• Trudności w wyrażaniu swoich potrzeb i uczuć w relacjach.
• Niezdolność do zaufania innym ludziom.
• Niezdolność do przyjęcia pomocy lub wsparcia od innych.
• Częste zmiany partnerów.
• Niskie poczucie własnej wartości i brak pewności siebie.
• Trudności w komunikacji i budowaniu bliskich relacji.
• Lęki związane z intymnością fizyczną lub emocjonalną.

Test dla pacjentów to kwestionariusz, który ma na celu pomóc w określeniu stopnia lęku przed bliskością i pomóc osobie zidentyfikować swoje objawy. Przykładem takiego testu może być Skala Lęku przed Bliskością (Fear of Intimacy Scale – FOI), który składa się z 35 pytań i ocenia takie aspekty jak obawa przed odrzuceniem, obawa przed bliskością emocjonalną, trudności w budowaniu bliskich relacji i trudności w wyrażaniu emocji. Jednak warto pamiętać, że tylko doświadczony terapeuta może dokładnie zdiagnozować i pomóc w radzeniu sobie z lękiem przed bliskością.

Czym się różni lęk od strachu?

Skala Lęku przed Bliskością (FOI) 

To narzędzie psychometryczne, które służy do pomiaru lęku przed bliskością emocjonalną i fizyczną z innymi ludźmi. Skala ta została stworzona przez Descutnera i Thelena w 1991 roku, a polską adaptację opracowali Roszak i Falis w 2014 roku.

FOI składa się z 35 pytań, które oceniają różne aspekty lęku przed bliskością, takie jak trudności w budowaniu bliskich relacji, obawa przed odrzuceniem, obawa przed zranieniem i utratą kontroli w związku. Pytania odnoszą się również do trudności w wyrażaniu swoich emocji i potrzeb, niezdolności do zaufania innym ludziom oraz lęków związanych z intymnością fizyczną i emocjonalną. Pacjenci oceniają, w jakim stopniu zgadzają się z każdym z twierdzeń, wybierając jedną z pięciu odpowiedzi: „zdecydowanie tak”, „raczej tak”, „nie mam zdania”, „raczej nie” lub „zdecydowanie nie”. Odpowiedzi te są przypisane punktacjom od 1 do 5, a wynik całkowity skali wynosi od 35 do 175 punktów. Wynik na FOI może wskazać na stopień lęku przed bliskością u pacjenta. Im wyższy wynik, tym większe prawdopodobieństwo, że pacjent ma problemy z nawiązywaniem i utrzymywaniem bliskich relacji emocjonalnych i/lub fizycznych z innymi ludźmi. Wynik na FOI jest jednak tylko jednym z elementów diagnozy. 

Więcej o lęku.

Jak radzić sobie z lękiem przed bliskością?

Lęk przed bliskością może być trudny do pokonania, ale istnieją strategie, które mogą pomóc radzić sobie z tym problemem. Poniżej kilka sugestii:

• Psychoterapia – jednym z najskuteczniejszych sposobów leczenia lęku przed bliskością jest terapia, która może pomóc w identyfikowaniu negatywnych myśli i przekonań utrzymujących lęk oraz w wymodelowaniu strategii radzenia sobie z lękiem.
• Ćwiczenia relaksacyjne – takie jak medytacja, w tym medytacja w ruchu, oraz techniki oddechowe mogą pomóc w redukcji napięcia i lęku, co ułatwia nawiązywanie bliskich relacji z innymi.
• Praktykowanie samodzielnego nawiązywania relacji – możesz zacząć od nawiązywania kontaktu z ludźmi, którzy są Ci bliscy, a kolejno starać się pielęgnować z nimi bliskie relacje. Można również zacząć od małych kroków, takich jak inicjowanie krótkich rozmów z ludźmi, których spotykasz na co dzień.
• Praca nad samoakceptacją – praca nad akceptacją swojego ciała, emocji i myśli może pomóc w zwiększeniu poczucia własnej wartości i zaufania do siebie, co może sprzyjać radzeniu sobie z lękiem przed bliskością.
• Rozwijanie umiejętności komunikacyjnych – poprawienie umiejętności komunikacyjnych może pomóc w budowaniu i utrzymywaniu bliskich relacji z innymi ludźmi. Można na przykład uczestniczyć w kursach komunikacyjnych, aby nauczyć się efektywnie wyrażać swoje myśli i potrzeby.

Warto pamiętać, że każda osoba jest inna i może potrzebować indywidualnego podejścia do radzenia sobie z lękiem przed bliskością. 

Więcej o relacji wewnętrznej.

Kolejne kroki w pokonywaniu lęku przed bliskością

1. Psychoterapia – terapia jest jednym z najlepszych sposobów na radzenie sobie z lękiem przed bliskością. Psychoterapeuta może pomóc zidentyfikować przyczyny lęku i nauczyć technik radzenia sobie z nim.
2. Wsparcie – znajdź grupę wsparcia lub wsparcie bliskich, którzy mogą wesprzeć Cię w drodze przezwyciężania lęków.
3. Inna perspektywa w myśleniu – przeformułowanie postrzegania sytuacji może pomóc w pokonaniu lęku przed bliskością. Kluczowe są tu pozostawanie przy kreatywnych obszarach myślenia oraz praca nad poczuciem własnej wartości.
4. Stopniowe eksponowanie – stopniowe narażanie się na sytuacje, które wywołują lęk przed bliskością, może pomóc w zmniejszeniu lęku i zwiększeniu pewności siebie.
5. Ćwiczenia relacyjne – praktykowanie umiejętności relacyjnych, takich jak asertywność, empatia i komunikacja, może pomóc w budowaniu zdrowych relacji i zmniejszeniu lęku przed bliskością.
6. Poznanie siebie – poznaj swoje potrzeby, lęki i pragnienia. Świadomość siebie i swoich emocji może pomóc w budowaniu zdrowych relacji i radzeniu sobie z lękiem przed bliskością.

Pamiętaj, że każda osoba jest inna, więc to, co okazuje się skuteczne dla jednej osoby, może być nieskuteczne dla innej. Najważniejsze jest szukanie pomocy i radzenia sobie z lękiem przed bliskością, aby móc cieszyć się zdrowymi i satysfakcjonującymi relacjami.

Więcej o radzeniu sobie z lękiem.

Dlaczego terapia lęku przed bliskością jest trudna?

Fobia bliskości może być trudna do wyleczenia, ponieważ często jest głęboko zakorzeniona w przeszłych doświadczeniach emocjonalnych lub traumatycznych, a także może być związana z nieprawidłowym rozwojem relacji w okresie dzieciństwa.

Proces leczenia lęku przed bliskością jest często skomplikowany, wymagający czasu, pracy i zaangażowania ze strony zarówno pacjenta, jak i psychoterapeuty. Terapia psychodynamiczna to często stosowane podejścia terapeutyczne w przypadku fobii bliskości. Podczas terapii pacjent uczy się radzenia sobie ze swoimi lękami, zmieniając swoje myślenie i zachowania w sytuacjach bliskości. Często wymaga to również pracy nad poznaniem swojego wewnętrznego życia emocjonalnego, nauce akceptacji i budowaniu zaufania do innych, ale przede wszystkim samego siebie.

W zależności od stopnia nasilenia fobii bliskości, terapia może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy lub dłużej. Ważne jest, aby pacjent był cierpliwy i konsekwentny w podejściu do terapii, a także aby kontynuował pracę nad sobą po zakończeniu sesji terapeutycznych.

Więcej o tym, kto powinien skorzystać z psychoterapii.

Jak pomóc osobie z lękiem przed bliskością?

W przypadku, gdy ważna dla nas osoba cierpi z powodu lęku przed bliskością, warto abyśmy przede wszystkim zapewnili wsparcie i zrozumienie. Nie należy krytykować tej osoby za jej niepewność i chwiejne nastroje, ale starać się pomóc jej radzić sobie z lękiem oraz zbudować poczucie bezpieczeństwa.

Jeżeli jesteśmy partnerem osoby cierpiącej na fobię bliskości, warto pracować nad własną cierpliwością i otwartością, zapewniając poczucie bezpieczeństwa oraz odpowiadając szczerze na wątpliwości. Ważne jest również, aby nie reagować złością na tymczasowe oddalania się bliskiej osoby oraz pozwolić jej stopniowo zbliżać się i otwierać.

Jeżeli nasze starania nie przynoszą efektów, możemy zasugerować bliskiej osobie profesjonalną psychoterapię, która pomoże przepracować trudne wydarzenia z przeszłości oraz zbudować zdrowe strategie budowania i radzenia sobie z bliskością w związku.

Więcej o tym, kiedy zgłosić się do psychiatry, kiedy do psychoterapeuty, a kiedy do coacha?