Depresja maskowana | Czym jest? | Objawy | Przyczyny | Leczenie

Depresja jest jedną z najczęściej występujących chorób na świecie. Wystąpienie zaburzeń depresyjnych kojarzone jest zwykle ze spadkiem nastroju, brakiem motywacji i ciągłym zmęczeniem czyli zaburzeniem codziennego funkcjonowania. Jednak w depresji maskowanej w miejsce powyższych objawów występują maski depresji, które przypominają objawy somatyczne (ciała). Może im towarzyszyć obniżony nastrój, ale w rzeczywistości rzadko współwystępuje. W miejsca typowych objawów depresji zgłaszane są np. przewlekłe bóle, mrowienia różnych części ciała, biegunki lub zaparcia, wymioty, zawroty głowy.

Jak częsta jest depresja maskowana?

Uważa się, że depresja maskowana może występować trzy razy częściej w populacji niż depresja z klasycznymi objawami. Najczęściej rozpoznaje się ją u kobiet między 20 i 30 rokiem życia. U osób w późniejszym wieku zwykle obserwuje się objawy depresji klasycznej z epizodami depresji maskowanej.

Depresja maskowana coraz częściej rozpoznawana jest także u mężczyzn, którzy nie znajdując ulgi w konsekwencji leczenia objawów somatycznych – za namową lekarzy rozpoczynają poszukiwanie przyczyn w obszarze psychicznym.

Jakie mogą być objawy depresji maskowanej?

Wyróżnia się najczęściej poniższe maski depresji:

Maski bólowe: w obrębie głowy, brzucha, klatki piersiowej, pleców, kończyn, narządów płciowych oraz bóle nerwów obwodowych (neuralgie): nerwu trójdzielnego (napadowe jednostronne bóle twarzy), kulszowego (rwa kulszowa) czy międzyżebrowych (ból w klatce piersiowej symulujący zawał serca);

Maski psychosomatyczne i wegetatywne: mrowienie ciała, świąd skóry, dreszcze, zaburzenia funkcjo seksualnych, zmiany cyklu miesiączkowego, nudności, zaparcia, biegunki, kolki, zespół niespokojnych nóg, zawroty głowy, trudności z koncentracją i zapamiętywaniem, zaburzenia widzenia, wzrosty ciśnienia tętniczego krwi (zwłaszcza nagłe), jadłowstręt, utrata masy ciała;

Maski psychopatologiczne: przypominające zaburzenia lękowe (m.in. nerwicę, fobie, natręctwa, lęk paniczy, lęk uogólniony);

Maski behawioralne (zachowania): działania kompulsywne (np. objadanie się), nieracjonalne, ryzykowne i zastępcze np.: skłonność do hazardu, zakupoholizm, nadużywanie alkoholu, papierosów i narkotyków;

Zaburzenia rytmu okołodobowego: trudności z zasypianiem (zbyt wczesne/zbyt późne zasypianie), płytki sen, zmiany dotychczasowego rytmu dnia, koszmary senne, senność w ciągu dnia.

Co jest przyczyną depresji maskowanej?

Trudności w sferze emocjonalnej. Objaw somatyczny jest łatwiejszym do przyjęcia niż wewnętrzne przeżycia, stąd są one organizowane w formie objawu ciała. Nie bez znaczenia są wahania w zakresie wydzielania zarówno hormonów jak i neuroprzekaźników (serotoniny, dopaminy i noradrenaliny), które potencjalnie współwystępują ze stresorami psychospołecznymi (traumatyczne przeżycia, przewlekła ekspozycja na stres, w tym utrzymywanie trudnych relacji, współwystępujące zaburzenia lękowe). Niejasne jest jednak, czy zmiany hormonalne i w zakresie neuroprzekaźników wyprzedzają, czy raczej są konsekwencją depresji maskowanej.

Osoby chorujące na depresję maskowaną zwykle wykazują dążenie do perfekcji oraz nieuznawanie słabości u siebie i innych. To życie w ciągłej presji, aby uzyskać najlepszą pracę, być perfekcyjnym rodzicem i partnerem w relacji. Gdy świat okazuje się realny (czyli wypełniony niedoskonałościami) – najsilniej krytykują siebie. Ten „wewnętrzny krytyk” stale ocenia, oczekuje, zawstydza, wskazuje nowe cele (najczęściej nierealne). Sukcesy są źródłem własnej wartości, a aktywność w świecie zewnętrznym pełni funkcję odwracania uwagi od lęków, niepewności, bezsilności. Działanie i skuteczność są jedynym źródłem szacunku do samego siebie. Dołącza się do tego nadodpowiedzialność za współpracowników, osoby bliskie, wszystkich z którymi pozostają w relacjach. Przy braku powodzenia w działaniach – obwiniają siebie. Brak tu miejsca na słabość, niedoskonałość, wrażliwość i cierpienie, czyli realność. To równocześnie brak przestrzeni na trudne emocje, uzyskiwanie wsparcia czy troski od najbliższych oraz skonfrontowanie się z wewnętrzną pustką i samotnością. Te z pozoru odnoszące sukcesy, opiekuńcze, pogodne i zaradne osoby podejmują jednak najskuteczniejsze próby samobójcze. Otoczenie zwykle bagatelizuje ich myśli samobójcze nie dopuszczając, że tak sprawna i szczęśliwa (z pozoru) osoba mogłaby zakończyć swoje życia.

Więcej o ryzyku samobójstwa.

Dlaczego boli mnie ciało jeżeli mam trudności psychologiczne?

U osób z depresją maskowaną dominuje analizowanie i intelektualizowanie, brak natomiast akceptowania i wyrażania trudnych emocji. Kontrolowanie rzeczywistości i nadopiekuńczość utrudniają budowanie intymnych, bliskich relacji zarówno wewnętrznej jak i zewnętrznych. W takiej relacji wewnętrznej nie ma przyzwolenia na narzekanie, a jedynie na działanie. Dochodzi do dewaluacji traum i konfliktów oraz utrzymywania, że właściwie wszystko jest w porządku. Pod pogodnym wyrazem twarzy chowany jest lęk i bezsilność. Relacje z innymi opierają się zwykle dla takich osób na robieniu czegoś dla partnera w miejsce bycia z kim dla jej/jego jakości.

Cały ten konstrukt jest trudny do skonfrontowania się, a w miejsce przepracowania emocji pojawiają się objawy ciała. Ból psychiczny znajduje swoją wentylację w formie bólu ciała.

Przy czym odczuwane dolegliwości w ciele są równie dokuczliwe jak symptomy wynikające z chorób somatycznych, czasami nawet dynamiczniej przeżywane. To utrudnia przyjęcie, że tak nasilone dolegliwości ciała mogą mieć swoją przyczynę w psychice. Na poziomie odczuwania nie ma jednak znaczenia, czy przyczyna dolegliwości leży w uszkodzeniu ciała czy zaburzonej psychice.

Jak sprawdzić czy występuje u mnie depresja maskowana?

Depresja maskowana (atypowa, utajona, wegetatywna) jest rozpoznawana w procesie wykluczenia innych przyczyn zgłaszanych dolegliwości. Dotyczą one zwykle (choć nie tylko) dolegliwości w zakresie jamy brzusznej, klatki piersiowej, głowy czy kończyn. Ponieważ objawy depresji maskowanej są niespecyficzne często wstępnie rozpoznawane są inne zaburzenia: nerwica lękowa, zespół jelita nadwrażliwego, stan zapalny żołądka, migrena czy choroba wieńcowa. Zdarza się, że te objawy ciała (somatyczne) stanowią wstęp dla objawów typowych dla depresji.

Więcej o objawach depresji.

Cechą charakterystyczną depresji maskowanej jest okresowość pojawiania się objawów (w tym okresy bez objawów) oraz brak reakcji na leczenie objawów somatycznych.

Nie opracowano testu na depresję maskowaną. Można próbować wypełnienia testu Becka, ale ze względu na brak objawów klasycznej depresji – może nie być on pomocny. Diagnostyka depresji maskowanej obejmuje wykluczenie przyczyn somatycznych oraz kolejno poszukiwanie trudności w funkcjonowaniu psychicznym. Dopiero po wykluczeniu przyczyn somatycznych warto skontaktować się z psychoterapeutą w celu dokończenia diagnostyki.

Więcej o pierwszych objawach depresji.

Czy depresję maskowaną można wyleczyć tylko przy pomocy leków?

Leki zmniejszą nasilenie objawów, ale nie wprowadzą trwałych zmian w radzeniu sobie z trudnymi emocjami i w strukturach osobowości, a to daje szansę na trwałość poprawy samopoczucia i funkcjonowania. Jednak gdy dolegliwości są znacznie nasilone – warto rozważyć rozpoczęcie farmakoterapii i dopiero kolejno – psychoterapii.

Psychoterapia wspiera proces modelowania radzenia sobie z trudnymi emocjami, w tym wyrażania i wewnętrznego uspokajania. To także proces doświadczania, że emocje nie są zagrażające i nawet te najtrudniejsze (np. złość, gniew, rozpacz) mogą mieć ochronne dla nas funkcje – pokazywać, gdzie i komu należy stawiać granice. W procesie psychoterapii ulega ustabilizowaniu relacja wewnętrzna i konsekwencją tego jest zwiększenie poczucia sprawczości, poprawa samooceny, budowanie trwalszych i wspierających dla obu stron relacji.

Podczas psychoterapii depresji maskowanej dodatkowo ma miejsce poznanie funkcji jakie pełnią objawy somatyczne oraz integrowanie poziomu przeżywania z racjonalnością (zwykle bardzo sprawną u osób z zaburzeniami depresyjnymi i lękowymi). W miejsce nieskontrolowanych objawów pojawia się przestrzeń dla przeżywania oraz emocji.

Psychoterapia jest nauką konfrontowania się z emocjami, ich wyrażania i wewnętrznego opracowania. Dochodzi także do modelowania relacji wewnętrznej i pojawienia się w niej szacunku i czułości w miejsce krytyki i zawstydzania. Stanowi to podstawy budowania bliższych i opartych na wzajemności relacjach.

Więcej o relacji wewnętrznej i komunikowaniu się w tej relacji.

Jak przygotować się do pierwszego spotkania?

Warto przemyśleć historię objawów: kiedy pojawiły się pierwsze dolegliwości, po jakim czasie ustąpiły lub nasiliły się, w jakich okolicznościach zaczęły występować, co pomaga w ich łagodzeniu. Ważne jest też to jak przeżywamy nasze życie, w tym naszą skuteczność, cele, jak widzimy efekty naszych działań. Jakie są nasze aktualne relacje rodzinne i zawodowe? Jakie relacje mieliśmy z pierwszymi ważnymi dla nas osobami? Spróbujmy także przyjrzeć się odczuciom gdy jesteśmy w relacji tylko z sobą: co pojawia się gdy nie jesteśmy w zadaniach, a wokół panuje cisza? Te informacje przy wsparciu psychoterapeuty rozpoczną drogę do poznania naszego świata wewnętrznego.

Pierwsze spotkanie jest również kluczowe dla podjęcia decyzji o dalszej terapii. Warto przemyśleć jak czujemy się w kontakcie z danym terapeutą czy potencjalnie będziemy mogli mu zaufać. Psychoterapia jest pracą na głębszych poziomach przeżywania, często dotyka bolesnych, zadawnionych traum. Warto, aby ta wspólna podróż odbywała się w atmosferze zaufania i zawierzenia.

Więcej o psychoterapii.

Kiedy odczuję poprawę?

Dynamika każdej terapii jest inna, ponieważ każdy z pacjentów ma unikatową osobowość. Jedni z pacjentów widzą efekt po kilku sesjach, inni po kilku miesiącach, miałam pacjentów, u których spektakularna poprawa miała miejsce po dwóch latach. Po etapie poprawy zdarzają się dwa-trzy kroki wstecz, które również wykorzystujemy w terapii (pozwalają na nabranie perspektywy i zrobienie przestrzeni dla zmiany). Rozmawiamy o tym podczas sesji. Jednego schematu nie ma, ponieważ w przypadku każdego pacjenta terapia jest „misterną koronką szytą na miarę”.

Czy będę mieć wpływ na to co wydarzy się podczas psychoterapii?

Podczas pierwszych spotkań dookreślamy cele i możliwości terapii. Dookreślamy także co będzie oznaczało dla pacjenta, że zmiana wystąpiła, a cel terapii jest coraz bliżej. Wszystkie zmiany omawiamy i przyglądamy się razem kolejnym nieświadomym treściom, do których docieramy. Oczywiście wymaga to relacji wypełnionej zaufaniem. Dlatego uważam, że pierwsze spotkanie jest przestrzenią przede wszystkim na decyzję, czy pojawia się chęć, aby podjąć trud psychoterapii i czy ta psychoterapia będzie kontynuowana u danego psychoterapeuty. Najważniejszy jest komfort, poczucie bezpieczeństwa i spokoju.

Czy psychoterapia może zaszkodzić?

Dla każdego z nas negatywne skutki co innego oznaczają. Zwłaszcza u osób np. z zaburzeniami depresyjnymi i atakami paniki – podejście psychodynamiczne w terapii przynosi głębsze dostrzeganie zależności występujących w relacjach, a co za tym idzie – ich lepsze rozumienie.

Warto wybrać psychoterapeutę i umówić się na pierwsze spotkanie. Pierwsze spotkanie ma charakter konsultacyjny i można wówczas szerzej porozmawiać o wątpliwościach jeszcze przed rozpoczęciem terapii.

Więcej o tym kiedy wybrać psychologa, psychiatrę, psychoterapeutę, a kiedy coacha.