Chorobliwa zazdrość. Czym jest i czy można się z niej wyleczyć?

Zazdrość to uczucie pojawiające się w sytuacji frustracji wynikającej z potencjalnego zagrożenia zaspokajania potrzeb lub konfrontacji z aktualnym brakiem ich zaspokajania. Często współwystępuje z deficytem zaufania, chęcią kontrolowania oraz agresją, która z kolei wynika z lęku przed utratą.

Zazdrość jest emocją, która pojawia się w większości relacji. Może jednak utrudniać funkcjonowanie w związku. Zwykle zazdrość jest wtórna do przeżyć, które pojawiają się w strefie psychicznej i najczęściej pochodzą z pierwszych relacji (z rodzicami, najbliższymi opiekunami).

Więcej o odczuwaniu i zdrowiu psychicznym.

Czy zazdrość wynika z niskiej samooceny?

To jaki mamy obraz nas samych decyduje o perspektywie widzenia otoczenia. Jeżeli mamy wrażenie, że składamy się z ograniczeń i słabych stron – poczucie braku siły jest naturalne. Często towarzyszy temu idealizacja tego co widzimy u innych. Taki czarno-biały obraz może być konsekwencją przeszłości wypełnionej traumatycznymi wydarzeniami, ale także dorastania w rodzinie, w której oczekiwania wobec dzieci były nadmiarowe przy równoczesnym braku zauważania potencjału.

W procesie psychoterapii zobaczenie różnorodności w naszym świecie psychicznym jest początkiem budowania poczucia siły i uznania własnej wartości. Psychoterapia nie skoryguje przeszłości i teraźniejszości, ale może spowodować, że tę przeszłość i teraźniejszość zobaczymy z innej perspektywy. Psychoterapia wprowadzi wgląd w przyczyny naszych aktualnych trudności, a to początek planowania zmiany.

Więcej o emocjach.

Jak poznać moje odczucia?

Warto przyjrzeć się własnym emocjom, zwłaszcza tym najtrudniejszym, czyli takim jak smutek, lek, złość czy gniew. Jak reaguje nasze ciało, jakie wspomnienia pojawiają się wraz z tymi emocjami.

Kolejny etap to przyjrzenie się jakościom przeżywania wewnętrznego i temu jak postrzegamy nasze ciało i funkcjonowanie na tle świata zewnętrznego, w tym ważnych dla nas relacji. Co takiego w naszym życiu sprawia, że to co widzimy w otoczeniu wydaje się atrakcyjniejsze? Czy zawsze obserwowaliśmy większą atrakcyjność otoczenia, czy pojawiło się to w pewnym okresie naszego życia?

Następny krok to uznanie ważnych dla nas obszarów. Jakie wartości w naszym życiu są dla nas istotne? Które z nich uzyskaliśmy dzięki naszej sprawczości? Czy nie idealizujemy otoczenia? Czy nie skupiamy się na tym co wartościowe w życiu innych, ale wykluczamy cenę jaką te osoby musiały zapłacić będąc w danym miejscu?

Przyglądanie się powyższemu jest procesem, który pozwoli nam uzyskać przestrzeń między czuciem i działaniem. Gdy poczujemy zazdrość możliwe będzie spojrzenie na odczucie z różnych perspektyw oraz zobaczenie jakie inne emocje i przeżycia skrywają się pod zazdrością. Może być to lęk przed odrzuceniem, żal spowodowany niezaspokojonymi potrzebami w relacji lub brak poczucia, że mamy siłę, której konsekwencją jest sprawczość.

Wprowadzeniem rozumienia w te kolejne poziomy przeżywania zajmuje się psychoterapia, która coraz częściej traktowana jest jako narzędzie rozwoju dojrzałości emocjonalnej.

Jeżeli mamy wątpliwości, czy w naszej sytuacji można odnieść korzyść z psychoterapii – warto umówić się na pierwszą wizytę (konsultacyjną) z wybranym psychoterapeutą i zastanowić się wspólnie nad tymi wątpliwościami.

Pamiętajmy: nasz świat wewnętrzny jest unikatowy, niepowtarzalny. To co dla kogoś jest wartością, dla nas może być nieważnym obszarem życia. Nie istnieją także algorytmy szczęścia czy dobrego samopoczucia. Poznanie tego jak funkcjonujemy emocjonalnie, co daje nam spokój, uczucie przyjemności lub dlaczego potrzebujemy stałej ekscytacji i napięcia, jest drogą do dookreślenia co daje nam poczucie szczęścia i kiedy nasze potrzeby zostają zaspokojone.

Więcej o tym jaką psychoterapię wybrać.

Czy pozostawać sam na sam z zazdrością?

Kumulowanie trudnych emocji przy braku mechanizmów radzenia sobie z nimi może być przyczyną zaburzeń psychosomatycznych. Pojawiają się wówczas objawy w ciele, które przypominają zaburzenia somatyczne (np. bóle pleców, duszności, zaburzenia jelitowe, świąd, zmiany ciśnienia tętniczego krwi). Mechanizmy radzenia sobie z trudnymi emocjami powstają w pierwszych relacjach. Jednak, gdy dziecko pozostawiane jest z własnymi emocjami (ponieważ np. rodzice zajęci są pracą lub konfliktami), często radzi sobie z trudnymi stanami wewnętrznymi poprzez wycięcie przeżywanych emocji. Nie potrafi inaczej, chroni siebie, aby przeżyć.

Modelowaniem mechanizmów radzenia sobie z emocjami zajmuje się psychoterapia. Przyglądamy się w procesie terapii strukturze emocjonalnej, poznajemy kolejne jej warstwy i robimy przestrzeń na różne perspektywy i przeżycia. Odczuwanie emocji często zlane jest na początku z działaniem. Przybiera to formę np. dużej impulsywności. W procesie terapii powstaje ciąg: odczucie, a dopiero kolejno rozumienie i uznanie tego odczucia oraz decyzja, czy podejmujemy działanie, czy też z niego rezygnujemy. Umożliwia to oddzielenie odczuwania od działania, wprowadza rozumienie emocji i uspokaja wewnętrznie.

Więcej o tym, kiedy zgłosić się do psychologa, psychiatry, a kiedy do psychoterapeuty.

Boję się utraty bliskiej mi osoby w relacji. Czy to przyczyna zazdrości?

Zazdrość odczuwają już sześciomiesięczne niemowlęta. Dorastając w systemie rodzinnym odczuwamy zazdrość o rodziców, rodzeństwo, inne bliskie osoby. To jak modelowane są mechanizmy radzenia sobie z zazdrością w rodzinie (czyli czy jest ona krytykowana, czy też uznawana) będzie warunkowało radzenie sobie z tą trudną emocją w życiu dorosłym.

Doświadczenie bycia pozostawionym przez kogoś dla nas ważnego (w konsekwencji np. śmierci czy zdrady) i niezamknięcie procesu żałoby po utracie – może sprzyjać pojawianiu się smutku, lęku i kolejno zazdrości.

Jeżeli zazdrość uniemożliwia budowanie relacji i jej kreatywny rozwój – warto przyjrzeć się różnym poziomom naszego przeżywania w procesie psychoterapii.

Więcej o silnej psychice.

Czy zazdrość zawsze działa hamująco?

Konsekwencje każdej trudnej emocji zależne są od kontekstu. Tak jak złość i gniew mogą być siłą ułatwiającą stawianie granic, również zazdrość może sprzyjać naszemu rozwojowi, gdy konsekwencją jej odczuwania będzie poszukiwanie obszarów, w których możemy rozwijać się. Ważne jest balansowanie między nadmiernym skupieniem się na świecie zewnętrznym i odcięciem od niego.

Zazdrość może być zarówno wskaźnikiem realnego zagrożenia w relacji, jak i stymulować jej pielęgnowanie.

Pamiętajmy, że to nie odczucie warunkuje nasze zachowanie, ale przestrzeń (lub jej brak) na nadanie perspektywy temu odczuwaniu.

Więcej o autorefleksji.

Czy zawsze zazdrość jest bezpodstawna w parze?

Każda relacja jest inna. Jeżeli zaczynamy odczuwać zazdrość, warto zastanowić się jakie sygnały mogły być przyczyną tej emocji. Czy wynika ona z aktualnej sytuacji, czy też naszych doświadczeń z przeszłości (z innych relacji). Drogą do wspólnego zastanowienia się nad trudnościami w relacji jest zawsze otwarta komunikacja.

Pamiętajmy też, że warto przyjrzeć się czy ufamy swoim odczuciom. W sytuacji idealnej zakładamy dobre intencje ze strony partnerki/partnera, warto jednak utrzymać pozycję obserwatora. Czy wyjaśnienia partnerki/partnera uspokajają nas? Czy jednak doświadczamy takich zachowań, które mają prawo nas niepokoić?

Jeżeli para decyduje się na wspólną teraźniejszość i przyszłość, a w jej historii miała miejsce zdrada, czyli jeden z kryzysów, który często jest początkiem końca relacji – uczucie zazdrości często nie jest konsekwencją teraźniejszości, ale utraconego zaufania, żalu i gniewu. Zazdrość będzie wówczas wskaźnikiem niezakończonej żałoby po utracie zaufania, idealnego obrazu partnera/partnerki czy też marzenia o idealnej relacji.

Więcej o problemach psychologicznych.

Kiedy możemy mówić o zazdrości, która utrudnia funkcjonowanie w parze?

Odpowiedz na poniższe pytania. Im więcej odpowiedzi TAK – tym większe ryzyko zazdrości, której warto przyjrzeć się w procesie psychoterapii:

• Czy stale obserwujesz ważną dla Ciebie osobę i doszukujesz się dowodów zdrady?
• Czy kontrolujesz co robi i gdzie jest Twoja partnerka/Twój partner?
• Czy sprawdzasz zachowania partnerki/partnera w Internecie i stale kontrolujesz jej/jego aktywność w social media?
• Czy przeglądasz rejestry rozmów partnerki/partnera?
• Czy dopytujesz znajomych, którzy przebywają z partnerką/partnerem np. w pracy, o jej/jego zachowanie?
• Czy oczekujesz, że zawsze i wszędzie będziecie razem?
• Czy stosujesz szantaż emocjonalny i próby ograniczenia wolności osobistej drugiej osoby (np. zabraniasz samodzielnej aktywności czy wyjść w gronie przyjaciół bez Ciebie)?
• Czy regularnie oskarżasz partnerkę/partnera o zdradę emocjonalną lub fizyczną?
• Czy robisz aluzje dotyczące domniemanej zdrady partnerki/partnera w gronie Waszych wspólnych znajomych?

Więcej o tym, kiedy warto iść do psychoterapeuty i na czym polega zmiana w psychoterapii.

Czym jest zespół Otella?

Dotyczy zwykle mężczyzn nadużywających alkoholu. Może przybierać charakter psychozy urojeniowej, a system urojeń dotyczy zazdrości o ważną osobę (pojawiają się przekonania i irracjonalne myśli o niewierności i zdradzie z licznymi kochankami). Zaburzenie z jednej strony jest konsekwencją uzależnienia od alkoholu, z drugiej strony nasila zaburzenia relacji w związku. Wydarzenia są interpretowane paradoksalnie tak aby uzasadnić zdradę, czyli dowodem zdrady może być np. każdy telefon, paragon czy list. Często zespół Otella powstaje u osób z nasilonymi cechami podejrzliwości i nieufności w strukturze osobowości.

Więcej o radzeniu sobie z trudnymi emocjami.

Kiedy warto zgłosić się do psychoterapeuty?

Wówczas, gdy nasze życie zaczyna funkcjonować wokół lęku powiązanego z zazdrością oraz wpływa na relacje z ważnymi dla nas osobami. Stałe kontrolowanie drugiej osoby, zwłaszcza, gdy nie ma racjonalnego uzasadnienia i powoduje zaburzenia zachowania – nie sprzyja rozwojowi relacji intymnej.

Przed rozpoczęciem terapii warto przyjrzeć się, czy trudność dotyczy nas samych, czy też otrzymujemy sprzeczne komunikaty (zwłaszcza niewerbalne) ze strony partnerki/partnera, które mogą być przyczyną naszych odczuć. Jeżeli mamy wątpliwości, czy korzystniejsza będzie dla nas terapia indywidualna czy też terapia par, warto umówić się na pierwszą wizytę konsultacyjną razem z partnerką/partnerem. Psychoterapeuta podzieli się wnioskami z obserwacji oraz zaproponuje dalsze postępowanie.

Więcej o tym na czym polega psychoterapia.

Od czego rozpoczyna się psychoterapia zazdrości?

Od poznania naszej struktury emocjonalnej oraz doświadczeń, które mogą wpływać na indywidualność naszego przeżywania. Pamiętajmy, że doświadczenia emocjonalne przeszłości będą determinowały nasze odczucia w teraźniejszości i to jak postrzegamy naszą przyszłość. Psychoterapia to wspólna praca pacjenta i terapeuty nad oddzieleniem przeżyć przeszłości od wydarzeń teraźniejszości. W procesie psychoterapii traktujemy też zazdrość jako wskaźnik głębszych przeżyć, fantazji i trudnych emocji.

W naszym funkcjonowaniu emocjonalnym nie ma obszarów dobrych i złych, korzystnych i niekorzystnych – to czy będziemy w zahamowaniu, czy kreatywnym rozwoju zależne będzie od tego czy rozumiemy i umiemy radzić sobie z różnymi stanami wewnętrznymi oraz czy pod trudnościami nie chowa się nasza wewnętrzna siła nadająca kierunek funkcjonowaniu w ważnych dla nas relacjach.

Samo zauważenie trudności jaką jest nadmiarowa, hamująca zazdrość oraz chęć pracy nad nią – to rokujący dobrymi efektami początek psychoterapii.

Więcej o nurtach psychoterapii.

Jak radzić sobie z nasiloną zazdrością przed rozpoczęciem psychoterapii?

Zazdrości towarzyszy nasilony lęk. Wszystkie techniki obniżające nasze wewnętrzne napięcie będą więc sprzyjały radzeniu sobie z zazdrością.

Warto także pamiętać o:

• Spokojnej rozmowie z partnerką/partnerem w miejsce kłótni wypełnionych oskarżeniami. Awantury nie są atrakcyjne dla nikogo.
• Kiedy pojawia się wrażenie, że partnerka/partner poświęcają nam mniej czasu – warto przyjrzeć się, czy nie wynika to z przemęczenia lub sytuacji w pracy. Dynamika bliskości w każdej relacji jest zmienna, a trudności w pracy (zwłaszcza u mężczyzn) mogą powodować skupienie się na zadaniu w miejsce bliskości w relacji. Nie oznacza to zmiany uczuć, ale przekierowanie aktywnego zaangażowania na inny obszar.
• Jeżeli widzimy, że nasza partnerka/nasz partner podoba się innym osobom – nie musi oznaczać to odwzajemniania fascynacji. Przyjrzyjmy się naszemu zaufaniu i potencjałowi relacji, porozmawiajmy o tym z partnerką/partnerem.
• Warto przyjrzeć się temu co wywołuje u nas zazdrość. Może nie dotyczy to naszej partnerki/naszego partnera, ale naszych doświadczeń z wcześniejszych relacji.
• Gdy widzisz, że Twoja partnerka/Twój partner są bardziej zaangażowani w inne relacje kosztem Waszej relacji – porozmawiajcie o tym. Otwarta komunikacja jest drogą do nadania kontekstu naszym odczuciom i uzyskania wspólnej perspektywy w parze.

Uspokojenie zazdrości w relacji i komunikacja w parze będą możliwe, gdy spotkamy się w przestrzeni spokoju wypełnionej życzliwością i wrażliwością.

Więcej o pracy z emocjami.