Depresja reaktywna – przyczyny, objawy, terapia

Dla Narodowego Funduszu Zdrowia współtworzyłam e-book: Depresja – kompendium wiedzy dla pacjenta. Materiał ma formę poradnika i jest przeznaczony dla osób, które potrzebują pomocy w leczeniu depresji.

Smutek jest emocją mającą na celu zmotywowanie do radzenia sobie z trudnymi sytuacjami stresowymi, do unikania ich w przyszłości, ale także powstającą w konsekwencji konfrontowania się z tym co niekontrolowalne. W kontekście tego procesu, smutek jest naturalnym przeżyciem i nie stanowi jeszcze objawu zaburzeń psychiatrycznych. Jednak, gdy stres utrzymuje się przez dłuższy czas, smutek może być poprzedzony innymi objawami depresyjnymi, co sugeruje trudności w radzeniu sobie ze stresem i zakłócenie funkcjonowania. Taka sytuacja może prowadzić do wystąpienia zaburzeń nastroju.

Więcej o emocjach.

Przyczyny 

Wystąpienie depresji reaktywnej jest powiązane z obecnością stresu, którym może być trudna sytuacja w zewnętrznym otoczeniu pacjenta, czy też stresem somatycznym związanym na przykład z przewlekłą chorobą powodującą dolegliwości bólowe. Gdy ten stres utrzymuje się przez dłuższy czas, prowadzi do wyczerpania zdolności adaptacyjnych. Możemy wtedy mówić o osłabieniu naszej odporności psychicznej. To zjawisko występuje często, dotykając około 30% populacji ogólnej. 

Więcej o przyczynach depresji.

Objawy depresji reaktywnej 

Mogą obejmować pełne spektrum objawów charakterystycznych dla depresji, jednak ich obraz różni się nieco od epizodu depresji endogennej, tj. takiej, która pojawia się spontanicznie. Poza uczuciem smutku i przygnębienia, drażliwość – czyli skłonność do reagowania zirytowaniem i frustracją – jest często obecna w depresji reaktywnej, podobnie jak lęk. Objawy te wyraźnie zależą od okoliczności, które je wywołują, w przeciwieństwie do depresji endogennej.

Objawy depresji reaktywnej mają czasowe powiązanie z wystąpieniem stresu. W pierwszej kolejności występuje stres, a kolejno, zwykle w ciągu jednego miesiąca, pojawiają się objawy depresyjne. Okres depresji reaktywnej często opisywany jest jako kryzys psychiczny, załamanie nerwowe. Jednak, gdy wystapi radzenie sobie z trudną sytuacją lub przeciwnościami losu (tym co niekontrolowalne), objawy depresji reaktywnej mogą ustąpić.

O depresji maskowanej.

Czas trwania

Objawy, jeśli ustępują w ciągu miesiąca, określane są jako krótka reakcja depresyjna. Jednakże, czasami objawy nie ustępują w ciągu tego okresu i trwają dłużej (zwykle około 6 miesięcy). W sytuacji, gdy objawy utrzymują się przez okres do dwóch lat, mówimy o przedłużonej reakcji depresyjnej. Takie przedłużone epizody mogą występować na przykład u osób doświadczających utraty bliskiej osoby i niezdolnych do zakończenia procesu żałoby. Jeśli reakcja depresyjna trwa dłużej niż dwa lata, diagnozujemy ją jako dystymię. Dystymia charakteryzuje się przewlekłym smutkiem, który staje się integralną częścią życia jednostki.

Więcej o problemach psychologicznych.

Leczenie depresji reaktywnej

W leczeniu depresji reaktywnej stosuje się farmakoterapię, w szczególności z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny. Niemniej jednak, psychoterapia odgrywa kluczową rolę. Nauczanie technik relaksacyjnych, praca nad pojawiającymi się myślami, rozwijanie umiejętności tolerowania sytuacji lękowych, zmiana sposobów reagowania i strategii radzenia sobie z trudnościami (zwłaszcza tymi których nie możemy kontrolować) przyczyniają się do zmniejszenia nasilenia objawów oraz rozwijania nowych umiejętności, które mogą być pomocne w przyszłych trudnych sytuacjach. Dlatego też to właśnie psychoterapia odgrywa istotną rolę w zapobieganiu nawrotom depresji reaktywnej.

Dla kogo leki, dla kogo psychoterapia, a dla kogo jedno i drugie w depresji reaktywnej?

W przypadku depresji reaktywnej, podejście terapeutyczne może różnić się w zależności od indywidualnych potrzeb, preferencji oraz stopnia nasilenia objawów. Oto ogólne wytyczne dotyczące stosowania leków i psychoterapii w tej sytuacji:

Leki

Leki przeciwdepresyjne, szczególnie z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) lub inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI), mogą być stosowane w przypadku umiarkowanej do ciężkiej depresji reaktywnej, zwłaszcza gdy objawy utrzymują się pomimo zmiany stylu życia i innych terapii.

Psychoterapia

Pomaga identyfikować negatywne wzorce myślenia i zachowań oraz rozwijać zdrowsze strategie radzenia sobie. Skupia się także na poprawie relacji interpersonalnych i rozwiązywaniu problemów, co może być szczególnie korzystne dla osób doświadczających trudności w relacjach z innymi w kontekście depresji reaktywnej. Niezależnie od nasilenia objawów depresji – powinna być włączona do schematów leczenia (może być zalecana równoczasowo z farmakoterapią).

Kombinacja leków i psychoterapii

W niektórych sytuacjach, zwłaszcza gdy objawy depresji są nasilone lub nie ustępują podczas stosowania samej psychoterapii lub leków, zaleca się kombinację obu form terapii. Takie podejście może być skuteczne w łagodzeniu objawów i przyspieszaniu powrotu do zdrowia.

Ostateczna decyzja dotycząca stosowania leków, psychoterapii lub ich kombinacji powinna być podejmowana indywidualnie przez lekarza i pacjenta, biorąc pod uwagę charakter objawów, preferencje pacjenta, ewentualne przeciwwskazania do stosowania leków oraz inne czynniki indywidualne.

Więcej o depresji.

Co to jest terapia psychodynamiczna?

Opiera się na założeniu, że wiele problemów emocjonalnych wynika z nieświadomych procesów psychicznych i nieprzetworzonych konfliktów emocjonalnych z przeszłości. W kontekście leczenia depresji reaktywnej terapia psychodynamiczna może być użyteczna w pomaganiu pacjentowi zrozumieć głębsze przyczyny swoich objawów oraz identyfikować wzorce myślenia i zachowania, które mogą przyczyniać się do utrzymywania depresji.

W terapii psychodynamicznej terapeuta wspiera pacjenta w eksplorowaniu jego myśli, uczuć, fantazji, marzeń, a także relacji interpersonalnych. Pacjent jest zachęcany do uświadamiania sobie swoich emocji i przeżyć związanych z trudnymi sytuacjami życiowymi oraz do identyfikacji nieświadomych mechanizmów obronnych, które mogą być stosowane w kontekście depresji reaktywnej.

Podczas terapii można odkryć, jakie doświadczenia z przeszłości mogą wpływać na obecne objawy depresyjne. Terapeuta może pomóc pacjentowi zidentyfikować i zrozumieć trudności w relacjach interpersonalnych, konflikty wewnętrzne oraz negatywne wzorce myślenia i zachowania, które przyczyniają się do utrzymywania depresji.

Terapia psychodynamiczna może również pomóc pacjentowi w uleastycznieniu mechanizmów obronnych, rozwijaniu zdolności do radzenia sobie z trudnościami i poprawie relacji. Poprzez eksplorowanie głębszych warstw swojej psychiki, pacjent może osiągnąć większe rozumienie siebie oraz uzyskać narzędzia potrzebne do przekształcenia negatywnych wzorców myślenia i zachowania.

W związku z tym terapia psychodynamiczna może być skutecznym uzupełnieniem innych form terapii, zwłaszcza jeśli pacjent ma trudności w identyfikacji i rozumieniu swoich stanów wewnętrznych oraz ich związku z depresją reaktywną. Ostatecznie, wybór odpowiedniej formy terapii powinien być dokonany indywidualnie przez pacjenta i jego terapeutę, biorąc pod uwagę specyficzne potrzeby i preferencje terapeutyczne.

Więcej o nurtach w psychoterapii.

Jak radzić sobie z nasileniem objawów depresji reaktywnej?

Radzenie sobie z nasileniem objawów depresji reaktywnej może wymagać wieloaspektowego podejścia. Oto kilka strategii, które mogą być pomocne:

1. Znajdź wsparcie: Nie izoluj się. Szukaj wsparcia u bliskich, przyjaciół, terapeutów czy grup wsparcia. Dzielenie się swoimi uczuciami z innymi może pomóc w łagodzeniu ciężaru depresji.
2. Zadbaj o siebie fizycznie: Regularna aktywność fizyczna, zdrowe odżywianie i odpowiedni sen mogą poprawić samopoczucie i zmniejszyć nasilenie objawów depresji.
3. Praktykuj techniki relaksacyjne: Ćwiczenia oddechowe, medytacja, joga lub proste techniki relaksacyjne mogą pomóc w redukcji stresu i poprawie nastroju.
4. Zwróć uwagę na myśli i emocje: Uważne śledzenie swoich myśli i uczuć może pomóc zidentyfikować negatywne wzorce myślowe i pracować nad ich zmianą za pomocą psychoterapii.
5. Znajdź zajęcia lub hobby: Zajęcia, które sprawiają Ci przyjemność i dają poczucie spełnienia, mogą pomóc w oderwaniu się od negatywnych myśli i skupieniu się na przyjemnych i przynoszących obniżenie napięcia aspektach życia.
6. Jeżeli jesteś w trakcie farmakoterapii: Przyjmuj leki zgodnie z zaleceniami lekarza: Jeśli Twój lekarz zalecił leczenie farmakologiczne, ważne jest, aby przyjmować leki regularnie i zgodnie z zaleceniami, nawet jeśli objawy depresji wydają się ustępować.
7. Unikaj używek: Unikaj alkoholu, narkotyków i innych używek, które mogą pogorszyć objawy depresji.
8. Utrzymuj kontakt z terapeutą: Regularne sesje terapeutyczne mogą być niezwykle pomocne w radzeniu sobie z objawami depresji reaktywnej i wypracowaniu skutecznych strategii zaradczych.
9. Utrzymuj regularny rytm dnia: Staraj się zachować regularność w codziennych czynnościach, takich jak jedzenie, sen i aktywność fizyczna. Rutyna może pomóc w utrzymaniu dobrego samopoczucia psychicznego.
10. Przede wszystkim: Bądź cierpliwy i wyrozumiały dla siebie: Proces radzenia sobie z depresją może być trudny i wymaga czasu. Bądź cierpliwy i nie krytykuj się za to, co czujesz. Daj sobie czas i przestrzeń na powrót do zdrowia.

Więcej o radzeniu sobie z trudnymi emocjami.

Jak radzić sobie z depresją reaktywną u bliskich?

Radzenie sobie z depresją reaktywną u bliskich może być trudnym i delikatnym procesem, ale istnieją sposoby, które mogą być pomocne w udzieleniu im wsparcia. Oto kilka wskazówek:

1. Bądź obecny i empatyczny: Poświęć czas na wysłuchiwanie bliskiego i okazanie empatii wobec uczuć i doświadczeń. Pokaż, że jesteś gotowy słuchać i pomagać.
2. Zachęcaj do poszukiwania pomocy: Zachęć bliską osobę do skonsultowania się z lekarzem lub terapeutą. Pomóż znaleźć profesjonalne wsparcie, jeśli tego potrzebuje.
3. Bądź cierpliwy: Leczenie depresji może być długotrwałym procesem. Bądź cierpliwy i wspieraj swojego bliskiego w trudnych chwilach.
4. Wspieraj zdrowe nawyki: Pomagaj w utrzymaniu zdrowego stylu życia, zachęcając do regularnej aktywności fizycznej, zdrowego odżywiania i odpowiedniego snu.
5. Pomagaj w codziennych czynnościach: Wspieraj bliską osobę w codziennych obowiązkach i czynnościach, które mogą być trudne podczas depresji. To może obejmować gotowanie, sprzątanie lub opiekę nad dziećmi.
6. Zachęcaj do aktywności społecznych: Pomóż bliskiej osobie w podtrzymywaniu kontaktów społecznych i uczestniczeniu w aktywnościach, które mogą przynieść jej przyjemność i odwrócić uwagę od objawów depresji.
7. Zapewnij bezpieczne środowisko: Stwórz bezpieczne i wspierające środowisko dla swojego bliskiego, w którym może czuć się akceptowany i doceniony.
8. Samoopieka: Dbaj o siebie, gdy wspierasz osobę z depresją reaktywną. Pamiętaj o własnych potrzebach i znajdź wsparcie dla siebie, jeśli tego potrzebujesz.
9. Edukacja: Pogłębiaj swoje rozumienie depresji i sposobów leczenia. Wiedza może pomóc w zapewnieniu skutecznego wsparcia dla bliskiej osoby, ale i samego siebie.
10. Zachęcaj do wyrażania emocji: Wspieraj bliską osobę w wyrażaniu swoich emocji i przeżyć. Pomóż jej zrozumieć, że ważne jest, aby być otwartym wobec swoich uczuć i szukać pomocy, gdy to konieczne.

Pamiętaj, że każda osoba i sytuacja są inne, więc ważne jest dostosowanie swojego podejścia do indywidualnych potrzeb i preferencji bliskiej osoby.

Więcej o wsparciu dla bliskich.

Na czym polega samoopieka opiekuna w relacji z bliskim w kryzysie psychicznym?

To niezwykle ważny obszar. W niektórych sytuacjach łatwo o zaburzenie balansu między zapewnianiem wsparcia i pomocy bliskiej osobie przy jednoczesnym dbaniu o swoje własne zdrowie psychiczne i fizyczne. 

Oto kilka kluczowych aspektów samoopieki dla opiekunów w takich sytuacjach:

1. Uzyskaj wsparcie od innych: Nie bój się prosić o pomoc i wsparcie od innych członków rodziny, przyjaciół lub grup wsparcia dla opiekunów. Może to pomóc w łagodzeniu obciążenia i zapewnieniu emocjonalnego wsparcia.
2. Pozwól sobie na przerwy: Dbaj o siebie, nie zapominając o odpoczynku i relaksie. Znajdź czas na aktywności, które sprawiają Ci przyjemność i pomagają w obniżaniu wewnętrznego napięcia.
3. Znajdź czas dla siebie: Znajdź chwilę dla siebie każdego dnia, aby zregenerować swoje siły i zająć się swoimi potrzebami emocjonalnymi i fizycznymi.
4. Utrzymuj zdrowy styl życia: Pamiętaj o regularnym spożywaniu zdrowych posiłków, aktywności fizycznej i odpowiednim odpoczynku. Dbaj o swoje zdrowie fizyczne, ponieważ ma to również wpływ na twoje zdrowie psychiczne.
5. Znajdź wsparcie u profesjonalistach: Skorzystaj z pomocy specjalistów, takich jak psychoterapeuci, którzy mogą pomóc Ci w radzeniu sobie z trudnościami i stresem związanym z opieką nad bliskim w kryzysie psychicznym.
6. Poznaj swoje granice: Bądź świadomy swoich ograniczeń i nie krzywdź się, próbując za wszelką cenę pomóc swojemu bliskiemu. Pracuj nad akceptacją, że nie możesz wszystkiego kontrolować i zadbaj o siebie.
7. Bądź świadomy swoich uczuć: Pozwól sobie na doświadczanie swoich emocji i znajdź bezpieczne sposoby na ich wyrażanie, np. rozmawiając z przyjacielem lub zapisując swoje myśli i uczucia w dzienniku.
8. Praktykuj samoświadomość: Bądź świadomy swoich myśli, uczuć i reakcji na sytuacje, które mogą prowadzić do stresu i wyczerpania. Staraj się rozpoznawać i reagować na sygnały alarmowe swojego ciała i umysłu.
9. Bądź obecny w teraźniejszości: Skup się na teraźniejszości i drobnych przyjemnościach życia, unikając zbytniego skupiania się na przeszłości lub martwieniu się o przyszłość.
10. Nie zapominaj o sobie: Pamiętaj, że Twoje zdrowie i dobrostan są równie ważne jak opieka nad bliskim. Dbanie o siebie pozwoli Ci lepiej sprostać wymaganiom opieki nad innymi.

Więcej o samoopiece.

Na zakończenie…

W zakończeniu chciałabym przekazać słowa wsparcia dla wszystkich osób dotkniętych depresją reaktywną, jak również dla ich opiekunów. Depresja reaktywna może być trudnym i wyczerpującym doświadczeniem, ale ważne jest, abyście pamiętali, że nie jesteście sami. Istnieje wiele źródeł wsparcia i pomocy dostępnych dla Was zarówno wśród profesjonalistów zdrowia psychicznego, jak i wśród bliskich oraz otaczającej Was społeczności.

Dla tych zmagających się z depresją reaktywną, nie wahajcie się szukać pomocy i otwarcie rozmawiać o swoich uczuciach i potrzebach. Pamiętajcie, że istnieją różne formy terapii i leczenia, które mogą pomóc w radzeniu sobie z depresją i odzyskaniu zdrowia psychicznego.

Dla opiekunów i bliskich osób z depresją reaktywną, doceniamy Waszą obecność i wsparcie. Pamiętajcie jednak, że dbanie o swoje własne zdrowie psychiczne i fizyczne jest równie ważne. Nie zapominajcie o samoopiece i korzystajcie z dostępnych źródeł wsparcia, abyście mogli lepiej wspierać swojego bliskiego.

Wszystkim życzę siły, wytrwałości i nadziei w radzeniu sobie z depresją i budowaniu zdrowia psychicznego każdego dnia.